অসমৰ অন্তৰ্ভুক্তি, ৰেডক্লিফ ৰেখা আৰু সপ্তাঞ্চলত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ উত্তৰাধিকাৰ

অঞ্জন শৰ্মা

১৯৪৭ চনৰ আগষ্টত অংকিত ৰেডক্লিফ ৰেখা ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ ইতিহাসত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিভাজনকাৰী উত্তৰাধিকাৰৰ এক প্ৰধান প্ৰতীক হিচাপে এতিয়াও বৰ্তি আছে।

ব্ৰিটিছ আইনবিদ চিৰিল ৰেডক্লিফ( Cyril John Radcliffe)ৰ নামেৰে নামাকৃত এই ৰেখাই কেৱল পঞ্জাৱ আৰু বংগক বিভক্ত কৰাই নহয়, উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ ভূ-ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতি, বিশেষকৈ অসমৰ ওপৰতো গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল।

অসমৰ ভাৰতত অন্তৰ্ভুক্তি, ইয়াৰ সীমাৰ সৃষ্টি আৰু ব্ৰহ্মদেশক এক স্বতন্ত্ৰ দেশ হিচাপে পৃথকীকৰণ ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক নীতিৰ সৈতে ওত:প্ৰোতভাৱে জড়িত, বিশেষকৈ ১৮২৬ চনৰ ইয়াণ্ডাবু সন্ধিৰ জৰিয়তে।

অসমৰ অন্তৰ্ভুক্তি, ৰেডক্লিফ ৰেখা আৰু সপ্তাঞ্চলত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ উত্তৰাধিকাৰ — ৰেডক্লিফ

১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ পিছত ১৮৫৮ চনৰ ভাৰত চৰকাৰী আইনৰ জৰিয়তে ব্ৰিটিছ শাসনে ভাৰতত আনুষ্ঠানিক ৰূপ লৈছিল, য’ত আছিল ভূখণ্ডৰ সম্প্ৰসাৰণ, প্ৰশাসনিক পুনৰ্গঠন আৰু অৰ্থনৈতিক শোষণ। অসম আৰু ব্ৰহ্মদেশৰ ব্ৰিটিছৰ ভাৰত উপনিৱেশত অন্তৰ্ভুক্তি এই ঔপনিৱেশিক উদ্যোগৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অধ্যায় আছিল, যিটো কৌশলগত আৰু অৰ্থনৈতিক উচ্চাকাংক্ষাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈছিল।

১৯ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ব্ৰিটিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ সীমান্তক বৰ্তমানৰ অসম, মণিপুৰ আৰু উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ কিছু অংশৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ কৰা ৰাজবংশৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। প্ৰথম এংলো-বৰ্মা যুদ্ধ (১৮২৪–১৮২৬), বৰ্মাৰ বা ব্ৰহ্মদেশে ব্ৰিটিছ-অধিকৃত অঞ্চলত কৰা অনুপ্ৰৱেশৰ ফলত আৰম্ভ হৈছিল, আৰু ১৮২৬ চনৰ ২৪ ফেব্ৰুৱাৰীত ইয়াণ্ডাবু সন্ধিৰ মাধ্যমেৰে ইয়াৰ সমাপ্তি ঘটিছিল।

এই সন্ধিয়ে অসম আৰু ব্ৰহ্মদেশৰ বাবে এক যুগান্তকাৰী পৰিৱৰ্তন আনিছিল।

ইয়াণ্ডাবু সন্ধিৰ অধীনত ব্ৰহ্মদেশে অসম, মণিপুৰ, আৰাকান আৰু তেনাচেৰিম ব্ৰিটিছৰ হাতত সমৰ্পণ কৰিছিল, যাৰ ফলত এই অঞ্চলত ব্ৰহ্মদেশৰ বা মানৰ শাসনৰ অন্ত পৰিছিল। পূৰ্বতে অহোম ৰাজ্যৰ অধীনত থকা অসমখন ব্ৰিটিছ ভাৰত উপনিৱেশৰ অংশ হিচাপে বংগ প্ৰেচিডেন্সীৰ অধীনত অন্তৰ্ভুক্ত হৈছিল, য’ত ইয়াৰ চাহ বাগিচা, তেলৰ সম্পদ আৰু চীন আৰু ব্ৰহ্মদেশৰ সৈতে সীমান্তৰ কৌশলগত গুৰুত্বৰ বাবে মূল্যৱান আছিল।

ইয়াণ্ডাবু সন্ধিয়ে ব্ৰহ্মদেশক এক বিশাল ক্ষতিপূৰণ দিয়াৰো দাবী জনাইছিল আৰু কাছাৰ আৰু জয়ন্তীয়াত ব্ৰিটিছ কৰ্তৃত্বক স্বীকৃতি দিয়াৰ নিৰ্দেশ দিছিল, যাৰ ফলত উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলত ব্ৰিটিছ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু অধিক শক্তিশালী হৈছিল। ব্ৰহ্মদেশৰ বাবে এই সন্ধিয়ে ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যত ইয়াৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰ আৰম্ভণিৰ যেন পাতনি লিখিছিল আৰু প্ৰথমে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ এক প্ৰদেশ হিচাপে কলিকতাৰ পৰা পৰিচালিত হৈছিল।

যদিও অসম ব্ৰিটিছ ভাৰত- উপনিবেশৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ হৈ থাকিল, ব্ৰহ্মদেশৰ পথ পৃথক হৈ গ’ল। দ্বিতীয় এংলো-বৰ্মা যুদ্ধ (১৮৫২) আৰু তৃতীয় এংলো-বৰ্মা যুদ্ধ (১৮৮৫)ৰ পিছত ব্ৰিটিছসকলে ব্ৰহ্মদেশক সম্পূৰ্ণৰূপে অধিকাৰ কৰি কনবাউং ৰাজবংশৰ পতন ঘটায় আৰু প্ৰত্যক্ষ ঔপনিৱেশিক শাসন প্ৰতিষ্ঠা কৰে। এইদৰেই ব্ৰহ্মদেশক ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ এক প্ৰদেশ হিচাপে ঘোষণা কৰা হয়, আৰু ৰেংগুন ৰাজধানী হয়।

কিন্তু ব্ৰহ্মদেশৰ সুকীয়া সাংস্কৃতিক, ভাষিক আৰু ধৰ্মীয় পৰিচয়ৰ বাবে—মুখ্যতঃ বৌদ্ধ হোৱাৰ বাবে, আৰু ভাৰতৰ হিন্দু আৰু মুছলিম সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ বিপৰীতে— ব্ৰহ্মদেশক প্ৰশাসনিক পৃথকীকৰণৰ দিশেৰে লৈ যাবলৈ বাধ্য হৈছিল। ১৯৩৫ চনৰ ভাৰত চৰকাৰী আইন ১৯৩৭ চনৰ ১ এপ্ৰিলত কাৰ্যকৰী হৈছিল, যাৰ ফলত ব্ৰহ্মদেশ এক স্বতন্ত্ৰ বৃটিছ উপনিবেশ হৈ পৰে, নিজৰ গৱৰ্ণৰ আৰু বিধানসভাৰ সৈতে।

এই পৃথকীকৰণে, প্ৰশাসনিক সুবিধা আৰু ব্ৰহ্মদেশৰ সুকীয়া পৰিচয়ৰ ব্ৰিটিছ স্বীকৃতিৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈ হৈ, ইতিহাসৰ চকাৰ গতিৰ লগে ১৯৪৮ চনৰ ৪ জানুৱাৰীত ব্ৰহ্মদেশেও নিজৰ স্বাধীনতাৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল, ভাৰত উপনিৱেশৰ কাঠামোৰ বাহিৰত এক স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে।

ইয়াৰ বিপৰীতে, ১৮২৬ চনৰ পিছত পূৰ্বৰ শক্তিশালী স্বাধীন দেশ অসমৰ ব্ৰিটিছ ভাৰতত অন্তৰ্ভুক্তি আৰু গভীৰ হৈছিল। অসমকে বংগ প্ৰেচিডেন্সীৰ পৰা পৃথক কৰি এক স্বতন্ত্ৰ প্ৰদেশ হিচাপে গঠন কৰা হৈছিল, য’ত বৰ্তমানৰ অৰুণাচল প্ৰদেশ, নাগালেণ্ড, মিজোৰাম আৰু মেঘালয় অন্তৰ্ভুক্ত আছিল, শ্বিলঙৰ ৰাজধানী হিচাপে।

ব্ৰিটিছসকলে অসমৰ সম্পদ, বিশেষকৈ চাহ আৰু তেল, শোষণ কৰিছিল, আনহাতে ইয়াৰ জনজাতীয় অঞ্চলসমূহত ১৯৩৫ চনৰ ভাৰত চৰকাৰী আইনৰ অধীনত “বাদ দিয়া” বা “আংশিকভাৱে বাদ দিয়া” অঞ্চল হিচাপে শিথিল নিয়ন্ত্ৰণ বজাই ৰাখিছিল। এই প্ৰশাসনিক কাঠামোৱে, অঞ্চলটোৰ কৌশলগত গুৰুত্বৰ সৈতে, অসমৰ ব্ৰিটিছ ভাৰতত দৃঢ় অন্তৰ্ভুক্তি নিশ্চিত কৰিছিল, ব্ৰহ্মদেশৰ পৃথকীকৰণৰ বিপৰীতে।

ব্ৰিটিছ ভাৰত সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিশালতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত বিভাজনৰ বীজো ৰোপণ কৰা হৈছিল। ১৯০৫ চনত লৰ্ড কাৰ্জনৰ দ্বাৰা বংগৰ বিভাজনে সেয়া আৰম্ভ কৰিছিল, আৰু মুছলিম সংখ্যাগৰিষ্ঠ পূৰ্ব বংগ আৰু অসম প্ৰদেশ সৃষ্টি কৰিছিল, তথা এয়া ভৱিষ্যত বিভাজনৰ পূৰ্বসূৰী আছিল।

১৯১১ চনত বঙালী জাতীয়তাবাদী প্ৰতিবাদৰ বাবে এই বিভাজন বাতিল কৰা হৈছিল, কিন্তু ব্ৰিটিছৰ “বিভাজন আৰু শাসন” কৌশলে হিন্দু-মুছলিম উত্তেজনাক তীব্ৰতৰ কৰিছিল। ১৯৪০ চনৰ লাহোৰ প্ৰস্তাৱত মুছলিম লীগৰ পৃথক পাকিস্তানৰ দাবী আনুষ্ঠানিক ৰূপ লৈছিল, যিয়ে ১৯৪৭ চনৰ বিভাজনৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল।

অসম, ইয়াৰ বৈচিত্ৰময় জাতিগত আৰু ধৰ্মীয় গঠনে, এই ভূ-ৰাজনৈতিক জটিলতাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হৈ পৰিছিল, আনহাতে ইতিমধ্যে পৃথক উপনিবেশ হিচাপে গঢ়ি উঠা ব্ৰহ্মদেশ ৰেডক্লিফ ৰেখাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হোৱা নাছিল।

১৯৪৭ চনৰ জুনত, ব্ৰিটেইনৰ ভাৰত ত্যাগৰ প্ৰস্তুতিৰ সময়ত, চাৰ চিৰিল ৰেডক্লিফক পঞ্জাৱ আৰু বংগৰ বাবে দুটা সীমা আয়োগৰ অধ্যক্ষ হিচাপে নিযুক্ত কৰা হৈছিল, যাৰ উদ্দেশ্য আছিল ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা। ভাৰত সম্পৰ্কে বা মানচিত্ৰবিদ্যাৰ কোনো পূৰ্ব অভিজ্ঞতা নথকা আইনজ্ঞ ৰেডক্লিফক ৪৫০,০০০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ অঞ্চল, য’ত ৮৮ নিযুত লোক বাস কৰিছিল, বিভাজনৰ বাবে মাত্ৰ পাঁচ সপ্তাহৰ সময় দিয়া হৈছিল।

তেওঁৰ কাম আছিল ধৰ্মীয় জনসংখ্যাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা, হিন্দু-সংখ্যাগৰিষ্ঠ আৰু শিখ-সংখ্যাগৰিষ্ঠ অঞ্চল ভাৰতৰ বাবে আৰু মুছলিম-সংখ্যাগৰিষ্ঠ অঞ্চল পাকিস্তানৰ বাবে পৃথক কৰা, লগতে আন্তঃগাথনি আৰু যোগাযোগৰ বিষয়সমূহ বিবেচনা কৰা। প্ৰক্ৰিয়াৰ গোপনীয়তা আৰু দ্ৰুততা, ব্ৰিটিছৰ পিছৰ বিশৃংখলাৰ সম্পূৰ্ণ দায়িত্ব কৌশলেৰে এৰাই চলাৰ গোপন ইচ্ছাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈ এক ত্ৰুটিপূৰ্ণ সীমা নিৰ্ধাৰণৰ সৃষ্টি কৰিছিল।

ৰেডক্লিফ ৰেখা ১৯৪৭ চনৰ ১২ আগষ্টত চূড়ান্ত হৈছিল, কিন্তু ১৭ আগষ্টত, ভাৰতৰ বৃটিছপ্ৰদত্ত তথাকথিত স্বাধীনতাৰ দুদিন পিছত প্ৰকাশিত হৈছিল, যাৰ ফলত বিভ্ৰান্তি আৰু হিংসা বৃদ্ধি পাইছিল।

অসমত, ৰেডক্লিফ ৰেখাৰ প্ৰভাৱ স্পষ্ট হৈছিল চিলেট জিলাৰ বিভাজনত, য’ত মুছলমানৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আছিল। ১৯৪৭ চনৰ জুলাইত অনুষ্ঠিত এক গণভোটত ৫৬.৬% ভোটাৰে পূৰ্ব পাকিস্তান (বৰ্তমানৰ বাংলাদেশ)ৰ সৈতে যোগদানৰ পক্ষত ভোট দিছিল। কিন্তু কৰিমগঞ্জ উপ-বিভাগ, মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ হোৱাৰ পিছতো, বিতৰ্কিতভাৱে ভাৰতত সংলগ্ন কৰা হৈছিল, যি ১৯৮৩ চনত অসমৰ এক জিলা হৈ পৰিছিল।

এইবোৰ ৰেডক্লিফৰ বাবে যেন ল’ৰা -ধেমালি হে আছিল। ২০০১ চনৰ ভাৰতৰ লোকপিয়ল অনুসৰি, কৰিমগঞ্জত ৫২.৩% মুছলমানৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আছিল, যিয়ে ৰেডক্লিফৰ ত্বৰান্বিত সিদ্ধান্তৰ দ্বাৰা উপেক্ষিত জনসংখ্যাগত জটিলতা প্ৰতিফলিত কৰিছিল। এই বিভাজনে সাংস্কৃতিক আৰু অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্ক ভাঙি পেলাইছিল, কিয়নো চিলেট অসমৰ ঐতিহাসিক আৰু প্ৰশাসনিক গাঁথনিৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ আছিল।

পূৰ্বৰ স্বাধীন দেশ অসমৰ ভাৰতত অন্তৰ্ভুক্তি ব্ৰিটিছ আৰু ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী কৌশলৰ এক ইচ্ছাকৃত ফলাফল আছিল, যিখন অসম ১৮২৬ চনৰ ইয়াণ্ডাবু সন্ধিৰ জৰিয়তে কৌশলেৰে অধিগ্ৰহণ আৰু ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বাবে ইয়াৰ পৰৱৰ্তী গুৰুত্বৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ পৰিছিল। ৰাজকীয় ৰাজ্যসমূহৰ দৰে, যিবোৰৰ ভাৰত, পাকিস্তানৰ সৈতে অন্তৰ্ভুক্তি বা স্বাধীন হৈ থকাৰ বিকল্প আছিল, অসমো ব্ৰিটিছ ভাৰত উপনিৱেশৰ অংশ আছিল আৰু তেনেকৈয়ে বিভাজনৰ কাঠামোৰ অধীনত আছিল।

জৱাহৰলাল নেহৰু আৰু চৰ্দাৰ পেটেলৰ নেতৃত্বত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে পঞ্জাৱ আৰু বংগৰ দৰে প্ৰদেশসমূহৰ বিভাজনৰ ওপৰত জোৰ দিছিল যাতে ভাৰতৰ বাবে যিমান সম্ভৱ অঞ্চল ধৰি ৰাখিব পৰা যায়, আনকি যদিও তাৰ অৰ্থ সামান্য মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ অঞ্চলৰ হে বিভাজন !

অসমৰ অন্তৰ্ভুক্তি ভাৰত উপনিৱেশৰ তথা পিছলৈ একে চোলা পিন্ধিব ওলোৱা নতুন সাম্ৰাজ্যবাদী ভাৰত ৰাষ্ট্ৰৰ কৌশলগত গুৰুত্বৰ দ্বাৰা পৰিচালিত আছিল, কিয়নো ই উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ বাকী অংশৰ সৈতে ভাৰতৰ একমাত্ৰ স্থলপথৰ সংযোগ আৰু চীন আৰু ব্ৰহ্মদেশৰ অঞ্চলৰ বিৰুদ্ধে এক মধ্যৱৰ্তী অঞ্চল হিচাপে কাম কৰিছিল, যি ১৮২৬ চনৰ পিছৰ ঔপনিৱেশিক অন্তৰ্ভুক্তিৰ দ্বাৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈছিল।

কংগ্ৰেছৰ ব্ৰিটিছৰ সৈতে, বিশেষকৈ লুণ্ঠনকাৰী ইংৰাজৰ শেষৰ ভাইচৰয় লৰ্ড মাউণ্টবেটেনৰ সৈতে কিবা অদ্ভূত কাৰণত সম্পৰ্ক যেন ‘ঘৰুৱা’ সম্পৰ্কৰ দৰে সম্পৰ্ক হৈ পৰিছিল আৰু তেওঁৰ জৰিয়তে হোৱা আলোচনাবোৰত কাক সংলগ্ন কৰিব, কাক বাদ দিব, গুৰুত্বপূৰ্ণ আলোচনা কৰিছিল। অৰ্থাৎ, ৰাৱণ আৰু ৰামৰ মাজত ভৱিষ্যতৰ ৰামৰাজ্যক লৈ হোৱা আলোচনা।

মাউণ্টবেটেনৰ ৰেডক্লিফৰ সিদ্ধান্তৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ প্ৰভাৱ আছিল, যেনে কাশ্মীৰৰ সৈতে পথ সংযোগ নিশ্চিত কৰিবলৈ মুছলমান-সংখ্যাগৰিষ্ঠ গুৰুদাসপুৰ জিলা ভাৰতক প্ৰদান কৰা আদি কাৰ্য্ই ৰাজনৈতিক হেঁচাৰ ইংগিত দিয়ে।

যদিও অসম নিজেই প্ৰত্যক্ষভাৱে বিতৰ্কিত নাছিল বা ভাৰতৰ সৈতে পূৰ্বে কেতিয়াও সংলগ্ন নাছিল, তথাপিও পূৰ্ব পাকিস্তানৰ সান্নিধ্য আৰু উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ প্ৰৱেশদ্বাৰ হিচাপে ইয়াৰ ভূমিকাই ভাৰতীয় নেতাসকলৰ বাবে অসমক ভাৰতৰ সৈতে সংলগ্ন কৰি ৰখাটো তৰ্কাতীত বিষয় হিচাপে মাউন্টবেটেনক বুজাবলৈ সক্ষম হৈছিল ( হয়তো জৱাহৰলাল নেহেৰুইও মাউন্টেবেটেনৰ পত্নীকো ভালদৰে বুজাইছিল) আৰু সহস্ৰাধিক বছৰৰ স্বাধীন অঞ্চলটো ইংলেণ্ডৰ বগা চাহাবৰ ইচ্ছানুসৰি ভাৰতত সংলগ্নকৰণ এক মচিব নোৱাৰা হুকুম হৈ পৰিছিল আৰু অসমৰ কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে অদ্ভূত আনন্দত মাভৈ মাভৈ নৃত্য কৰিছিল।

আনহাতে চিলেট গণভোটে অনিশ্চয়তাৰ সৃষ্টি কৰিছিল, কিয়নো পাকিস্তানপন্থী ফলাফলে অসমৰ জনজাতীয় অঞ্চলত বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলনক উৎসাহিত কৰিব পাৰিলেহেঁতেন। কংগ্ৰেছৰ দৃঢ় অৱস্থান, ব্ৰিটিছৰ দ্ৰুত প্ৰস্থানৰ ইচ্ছাৰ সৈতে, অসমক ভাৰতৰ সীমাৰ ভিতৰত থকাটো নিশ্চিত কৰিছিল, ব্ৰহ্মদেশৰ বিপৰীতে, যি ইতিমধ্যে স্বাধীনতাৰ এক পৃথক পথত অৱস্থান কৰিছিল।

ৰেডক্লিফ ৰেখাৰ পূৰ্বাঞ্চলীয় অংশটো, যিটো এতিয়া ভাৰত-বাংলাদেশ সীমা, অসমৰ বাহিৰেও উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। এইধৰণৰ বিভাজনে ঐতিহাসিক বাণিজ্য পথ আৰু সাংস্কৃতিক সংযোগ বিচ্ছিন্ন কৰি অঞ্চলটোক ইয়াৰ পূৰ্বৰ প্রতিবেশীৰ পৰা বিচ্ছিন্ন কৰিছিল।

চট্টগ্ৰাম পাৰ্বত্য অঞ্চল, ৯৭% অ-মুছলিম (মুখ্যতঃ বৌদ্ধ) জনসংখ্যাৰ সৈতে, ভাৰতত সংলগ্ন কৰিবলৈ বিশেষকৈ জৱাহৰলাল নেহৰু, বল্লভভাই পেটেল আৰু মাঊন্টবেটেনে নিবিচৰা বাবে পূৰ্ব পাকিস্তানক বৰাদ্দ কৰা হৈছিল, ভাৰতৰ অইন নেতাসকলৰ প্ৰতিবাদৰ পিছতো। এই সিদ্ধান্ত, জনসংখ্যাগত বিবেচনাৰ পৰিৱৰ্তে যোগাযোগৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি, অঞ্চলটোত জাতিগত উত্তেজনাৰ এক দীৰ্ঘম্যাদী উত্তৰাধিকাৰ হিচাপে থাকি গ’ল।

একেদৰে, কৰিমগঞ্জৰ দৰে মুছলমান-সংখ্যাগৰিষ্ঠ অঞ্চল ভাৰতত আৰু খুলনাৰ দৰে হিন্দু-সংখ্যাগৰিষ্ঠ অঞ্চল পাকিস্তানত বৰাদ্দ কৰাটোৱে ৰেডক্লিফৰ সীমা অংকনৰ বলিয়ালিৰ প্ৰকৃতি উজ্জ্বল কৰিছিল।

বৃহত্তৰ উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চল, বা সপ্তাঞ্চল, য’ত অৰুণাচল প্ৰদেশ, নাগালেণ্ড, মিজোৰাম, খাছীপাবাৰ আদি অন্তৰ্ভুক্ত , সেই অঞ্চল ৰেডক্লিফ ৰেখা আৰু পূৰ্বৰ ঔপনিৱেশিক সীমা নিৰ্ধাৰণৰ দ্বাৰা পৰোক্ষভাৱে গঢ় লৈছিল। ব্ৰিটিছসকলে এই অঞ্চলসমূহক ইয়াণ্ডাবুৰ পিছত শিথিল নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনত “বাদ দিয়া” বা “আংশিকভাৱে বাদ দিয়া” অঞ্চল হিচাপে পৰিচালনা কৰিছিল।

১৯১৪ চনত তিব্বতৰ সৈতে সীমা নিৰ্ধাৰণৰ বাবে অংকিত মেকমাহন ৰেখাই উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ সীমাক আৰু জটিল কৰিছিল, চীনে ইয়াৰ বৈধতাক অস্বীকাৰ কৰি অৰুণাচল প্ৰদেশক দক্ষিণ তিব্বত হিচাপে দাবী এতিয়াও কৰি আছে।

ব্ৰহ্মদেশক উপনিবেশ হিচাপে পৃথকীকৰণ আৰু ইয়াৰ পৰৱৰ্তী স্বাধীনতাই উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলক এক ভূ-ৰাজনৈতিক বিস্ফোৰণকেন্দ্ৰ হিচাপে এৰি থৈ গৈছিল, আৰু বিতৰ্কিত সীমাসমূহে জাতিগত বা সাংস্কৃতিক বাস্তৱতাৰ পৰিবৰ্তে ঔপনিৱেশিক সুবিধা প্ৰতিফলিত কৰিছিল।

ৰেডক্লিফ ৰেখাই ইতিহাসৰ অন্যতম বৃহৎ মানৱীয় স্থানান্তৰৰ সূচনা কৰিছিল, ১২–১৫ নিযুত লোক গৃহহাৰা হৈছিল আৰু ২০ লাখৰো অধিক লোক হিংসাত্মক ঘটনাৰ দ্বাৰা নিহত হৈছিল। অসমত, বিভাজনে অৰ্থনৈতিক আন্তঃগাথনি ভাঙি পেলাইছিল, কিয়নো ১৮২৬ চনৰ পিছত ব্ৰিটিছ শাসনৰ অধীনত গঢ়ি উঠা চাহ বাগিচা আৰু তেল উদ্যোগে পূৰ্ব পাকিস্তানৰ বজাৰৰ সৈতে সংযোগ হেৰুৱাইছিল।

চিলেট আৰু পূৰ্ব বংগৰ অন্যান্য অংশৰ পৰা হিন্দু শৰণাৰ্থীৰ অবাধ আগমনে অসমৰ সম্পদৰ ওপৰত হেঁচা সৃষ্টি কৰিছিল, যিয়ে আজিও উত্তেজনাক জ্বলাই আছে , কেতিয়াবা ‘কেব’ আৰু কেতিয়াবা ‘কা’ আইনৰ অধীনত।

পূৰ্ব পাকিস্তানৰ সৃষ্টি, ভাৰত ৰাষ্ট্ৰযন্ত্ৰৰ দ্বাৰা পূৱ পাকিস্তানক পশ্চিম পাকিস্তানৰ পৰা বিচ্ছিন্ন কৰা কাৰ্য আদিয়ে অঞ্চলটোক অস্থিৰ কৰিছিল, যাৰ পৰিণতি ১৯৭১ চনত মুক্তিযুদ্ধত দেখা গৈছিল আৰু বাংলাদেশৰ জন্ম হৈছিল, আৰু এই ঘটনাই পূৰ্বাঞ্চলীয় ৰেডক্লিফ ৰেখাক ভাৰত-বাংলাদেশৰ সীমা হিচাপে পুনৰ অংকন কৰিছিল।

ৰেডক্লিফ ৰেখা আছিল ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদীৰ প্ৰচণ্ড অহমিকা আৰু উদাসীনতাৰ প্ৰকাশ। ৰেডক্লিফৰ অজ্ঞতা আৰু তেনে এজন অজ্ঞক মাত্ৰ পাঁচ সপ্তাহৰ সময়সীমা দিয়া অবিবেচক কাৰ্যই বিশৃংখলতা নিশ্চিত কৰিছিল। সমালোচকসকলৰ ভিতৰত কবি ডব্লিউ. এইচ. অডেনে তেওঁৰ ১৯৬৬ চনৰ “পাৰ্টিছন” কবিতাত ৰেডক্লিফক এজন এনে অজ্ঞ লোক হিচাপে চিত্ৰিত কৰিছিল, যাক অসম্ভৱ কাম এটাত জোৰ-জবৰদস্তি কৰি কৰিবলৈ দিয়া হৈছিল।

ৰেডক্লিফ ৰেখাৰ ক্ষেত্ৰত ব্ৰিটিছৰ সহযোগিতা, বিশেষকৈ নেহৰু আৰু মাউণ্টবেটেনৰ নিৰপেক্ষতাৰ প্ৰশ্ন উত্থাপন এতিয়াও হৈ আছে। তেওঁ দ্বিখণ্ডিত কৰা উপমহাদেশত হিংসাৰ অগ্নি দেখি ৰেডক্লিফে পিছলৈ পাৰিশ্ৰমিক ল’বলৈও অস্বীকাৰ কৰিছিল আৰু ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টত ভাৰত এৰি গৈছিল তথা পিছত প্ৰক্ৰিয়াটোৰ সীমাবদ্ধতাৰ বাবে হতাশা প্ৰকাশ কৰিছিল।

ৰেডক্লিফ ৰেখা, ইয়াণ্ডাবু সন্ধি, আৰু ব্ৰহ্মদেশৰ সম্পূৰ্ণ প্ৰকৃত স্বাধীনতা উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ ভাৰত-ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ ইতিহাসৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ। ১৮২৬ চনত অসমৰ সংযোজনে ভাৰতত ইয়াৰ সংলগ্নকৰণৰ ভিত্তি স্থাপন কৰিছিল, আনহাতে ব্ৰহ্মদেশৰ পৃথক ঔপনিৱেশিক পথে ইয়াক প্ৰকৃত স্বাধীনতাৰ দিশে লৈ গৈছিল। ৰেডক্লিফ ৰেখাৰ স্বেচ্ছাচাৰী বিভাজনে অসম আৰু সপ্তাঞ্চল বা উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলক খণ্ডিত কৰি, বিতৰ্কিত সীমা আৰু জাতিগত সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিছিল।

উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলত নিজৰ নিজৰ স্থানৰ সন্ধান কৰি থাকোতে দেখা যায়, ১৯৪৭ আৰু তাৰ পূৰ্বৰ ঔপনিৱেশিক হস্তক্ষেপৰ দাগবোৰ এতিয়াও সতেজ হৈ আছে । খুচৰিলে য’ত এতিয়াও দেখা যায় তেজৰ চেকুৰা, আৰু তেজৰ চেকুৰা যিয়ে দেখা পায় – তেওঁ হৈ পৰে ‘দেশদ্ৰোহী‘!

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com(For Assamese article, Unicode font is necessary) Images from different sources.