চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰ : ভয় আৰু বিভ্ৰান্তি

চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰ : ভয় আৰু বিভ্ৰান্তি

সংঘমিত্ৰা কাশ্যপ

 চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰ হৈছে  মানসিক স্থিতিৰ এক অৱস্থা য’ত এজন ব্যক্তিয়ে শাৰীৰিক লক্ষণ অনুভৱ কৰে কিন্তু ই চিকিৎসা বা স্নায়বিক ৰোগ নিৰ্ণয়ৰ দ্বাৰা হিচাপ কৰিব উলিয়াব নোৱাৰি।

অৰ্থাৎ এই ৰোগৰ চিকাৰ হোৱা লোক সকলে সঘনে শাৰীৰিক অসুস্থতা অনুভৱ কৰে, তেওঁলোকে ভাবিবলৈ লয় যে তেওঁলোকৰ সাংঘাটিক কিবা শাৰীৰিক ৰোগ হৈছে। কিন্তু যেতিয়া চিকিৎসাৰ বাবে যোৱা হয়, তেতিয়া তেওঁলোকৰ শৰীৰত কোনো ৰোগৰ লক্ষণ পোৱা নাযায়। 

এয়া আচলতে তেওঁলোকৰ মনৰ ভিতৰত ক্ৰিয়া কৰি থকা বিশেষ কাৰক বোৰৰ বাবে হোৱা দেখা যায় যাক চ’মেটিক লক্ষণবিকাৰৰ( somatoform disorder) বুলি নামকৰণ কৰা হৈছে । ইয়াত এজন ব্যক্তিৰ লক্ষণবোৰ মৃদু আৰু সঘনৰ পৰা দীৰ্ঘম্যাদী আৰু গুৰুতৰ লৈকে তীব্ৰতাত থাকিব পাৰে আৰু ব্যক্তিজনৰ সচেতন নিয়ন্ত্ৰণৰ বাহিৰত থাকে।

চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰৰ বিশেষত্ব হৈছে শাৰীৰিক ৰোগ, যেনে বিষ বা ভাগৰ আদিৰ ওপৰত অত্যাধিক গুৰুত্ব দিয়া। এই শাৰীৰিক লক্ষণবোৰৰ ফলত দৈনন্দিন কাৰ্যকলাপত এক ব্যক্তিগত চৰম মানসিক কষ্ট আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষতি হয়।  চোমাটোফৰ্ম বিকাৰ থকা ব্যক্তি এজনে তেওঁলোকৰ লক্ষণবোৰৰ ওপৰত নিৰন্তৰ মনোযোগ আৰু এক যুক্তিসঙ্গত ব্যাখ্যা কৰি থাকিব বিচাৰে।

    যদি আমি ইয়াৰ প্ৰকাৰৰ কথা ক’বলৈ যাওঁ তেনেহ’লে বিভিন্ন চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰবোৰ চিন্তা, আৱেগ আৰু চ’মেটিক লক্ষণৰ সৈতে সম্পৰ্কিত কাৰ্যৰ দ্বাৰা পৃথক কৰা হয়।  চোমাটোফৰ্ম বিকাৰ সাত প্ৰকাৰৰ আছে , তাৰে মুখ্য হৈছে : 

চমাটাইজেচন বিকাৰ ( somatization disorder)

    এই বিকাৰত এজন ব্যক্তিয়ে নিৰন্তৰ শাৰীৰিক লক্ষণৰ অভিযোগ কৰা দেখা যায়। এক চমাটাইজেচন বিকাৰ নিৰ্ণয়ৰ বাবে এই কথাত গুৰুত্ব দিয়া খুবেই প্ৰয়োজন যে এজন ব্যক্তিৰ ৩০ বছৰ বয়সৰ আগতে  অবোধ্য শাৰীৰিক লক্ষণবোৰ অনুভৱ কৰিছিল নেকি আৰু ইয়াৰ প্ৰকাৰ কি ধৰণৰ আছিল। এই ক্ষেত্ৰত লক্ষণবোৰ কেইবা বছৰ ধৰি থাকিব লাগিব আৰু ইয়াত বিষ, পেটৰ অভিযোগ, যৌন সমস্যা আৰু স্নায়বিক সমস্যা অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব লাগিব।

ৰূপান্তৰ বিকাৰ ( conversion disorder)

   যেতিয়া মানুহৰ স্নায়বিক লক্ষণ থাকে তেতিয়া এই অৱস্থাটো ধৰা পৰে যাক চিকিৎসাজনিত কাৰণত বিচাৰি উলিয়াব নোৱাৰি। উদাহৰণ স্বৰূপে, ৰোগীৰ লক্ষণৰ ভিতৰত থাকিব পাৰে:

দুৰ্বলতা বা পক্ষাঘাত

অস্বাভাৱিক চলাচল (যেনে কম্পন, অস্থিৰ চালচলন, বা চিজাৰ)

শ্ৰৱণ শক্তি হ্ৰাস

সংবেদন হেৰুওৱা বা জঠৰতা

চিজাৰ (যাক নোপিলেপ্টিক চিজাৰ আৰু ছদ্মচিজাৰ বুলি কোৱা হয়)।

বিষৰ বিকাৰ ( Pain Disorder)

   চ’মাটোফৰ্ম বিষৰ বিকাৰৰ বিশেষত্ব হৈছে শৰীৰৰ এক বা একাধিক অংশত পুনৰাবৃত্তি হোৱা বিষ যাৰ কোনো সঁচা কাৰণ নাই। যেতিয়া বিষ চিকিৎসাৰ দ্বাৰা চিনাক্ত কৰিব নোৱাৰি, তেতিয়া ই মানসিক ভাবে আৰু বেছিকৈ ক্ৰিয়া কৰা আৰম্ভ কৰে। বিষৰ পৰিমাণ আৰু ম্যাদত মানসিক কাৰকে এইক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।

হাইপোকণ্ড্ৰিয়াচিছ ( hypocondrisis)

কিছুমান লোকৰ তেওঁলোকৰ স্বাস্থ্যৰ বিষয়ে অত্যাধিক আৰু অবাস্তৱ চিন্তা থাকে। তেওঁলোক ৰোগ হোৱাৰ বিষয়ে যথেষ্ট চিন্তিত বা নিশ্চিত যে তেওঁলোকৰ ৰোগ আছে, আনকি চিকিৎসা পৰীক্ষাৰ পিছতো তেওঁলোকে নকৰে। আৰু এই লোকসকলে প্ৰায়ে সৰু স্বাস্থ্য সমস্যা বা শৰীৰৰ স্বাভাৱিক কাৰ্যক গুৰুতৰ ৰোগৰ লক্ষণ হিচাপে ভুল ব্যাখ্যা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে এজন ব্যক্তি যি নিশ্চিত যে তেওঁলোকৰ মুৰৰ বিষ মস্তিষ্কৰ টিউমাৰৰ ফলত হয়।

এই অৱস্থাটোক হাইপোকণ্ড্ৰিয়া বুলি কোৱা হৈছিল। এতিয়া ইয়াক চ’মেটিক লক্ষণ বিকাৰ বুলি কোৱা হয়। চ’মেটিক লক্ষণ বিকাৰৰ সৈতে সম্পৰ্কিত লক্ষণবোৰ ব্যক্তিজনৰ স্বেচ্ছামূলক নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনত নহয়। সেয়ে সেইবোৰে ব্যক্তিজনক যথেষ্ট কষ্ট দিব পাৰে আৰু ব্যক্তি এজনৰ জীৱনত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰে।

   চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰৰ লক্ষণবোৰ মৃদুৰ পৰা গুৰুতৰ হ’ব পাৰে আৰু একক বা একাধিক লক্ষণ হিচাপে থাকিব পাৰে। বিষ হৈছে চোমাটোফৰ্ম বিকাৰত অনুভৱ কৰা আটাইতকৈ সঘনাই হোৱা লক্ষণ আৰু সাধাৰণতে ইয়াৰ সৈতে বিস্তাৰিত চিন্তা, আৱেগ আৰু বিষৰ সৈতে সম্পৰ্কিত কাৰ্য সংযুক্ত হৈ থাকে। এই বিশ্বাস, অনুভূতি আৰু আচৰণবোৰ স্বাভাৱিক কাৰ্যকলাপৰ বাবে দুৰ্বল আৰু বাধাগ্ৰস্ত হ’ব পাৰে।

চ’মাটোফৰ্ম বিকাৰৰ সৈতে সম্পৰ্কিত চিন্তা, আৱেগ আৰু আচৰণবোৰ নিম্নলিখিতবোৰৰ দ্বাৰা গঠিত হ’ব পাৰে:

সাম্ভাব্য ৰোগৰ বিষয়ে নিৰন্তৰ চিন্তা

গুৰুতৰ শাৰীৰিক ৰোগৰ ইঙ্গিত হিচাপে স্বাভাৱিক শাৰীৰিক সংবেদনৰ ব্যাখ্যা,

 চিকিৎসীয় নিশ্চিতৰ অনুপস্থিতিত এনে লক্ষণবোৰ ভয়ংকৰ বা জীৱনৰ বাবে বিপদজনক অনুধাৱন কৰা,

চিকিৎসীয় মূল্যায়ন আৰু চিকিৎসাৰ ওপৰত অবিশ্বাস,

চিকিৎসক বা চিকিৎসালয়লৈ অত্যাধিক সাক্ষাৎ যি কেতিয়াও ব্যক্তি জনৰ এই বিষয়ত উদ্বেগ হ্ৰাস হোৱা দেখা নাযায়।

    এইটো সঠিকভাৱে ক’ব নোৱাৰি যে কিহৰ ফলত চোমাটোফৰ্ম বিকাৰ হয়, কিন্তু বিশ্বাস কৰা হয় যে ইয়াত কেইবাটাও অৰিহণা যোগোৱা কাৰক আছে। আনুবংশিক আৰু বংশগত কাৰক, যেনে বিষসংবেদনৰ প্ৰতি অতিসংবেদনশীলতা, অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব পাৰে। পাৰিবাৰিক প্ৰভাৱ আন এটা অৱদানকাৰী কাৰক হ’ব পাৰে।  তাৰ বাহিৰেও এই বিকাৰটোৰ বিকাশত অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব পৰা কাৰকবোৰৰ ভিতৰত আছে:

শাৰীৰিক বা যৌন উৎপীড়নৰ ইতিহাস

সৰুতে গুৰুতৰ ৰোগ হোৱাৰ ইতিহাস

আৱেগ প্ৰকাশ কৰাৰ এক দুৰ্বল ক্ষমতা

অত্যাধিক নেতিবাচক চিন্তা আদি।

এই ৰোগৰ চিকিৎসা বৰ্তমানে যদিও সম্ভৱ তথাপিও বিকাৰটোৰ চিকিৎসা কৰা টো বৰ কঠিন। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে, আংশিকভাৱে, যিসকল লোকৰ লক্ষণ আৰু দুখ আছে , তেওঁলোক শাৰীৰিক কাৰণৰ সলনি মানসিক বা আৱেগিক হোৱাৰ ফলত যে এই ঘটনা হৈছে এই বিষয়ে বিশ্বাস কৰিবলৈ অলপ অসুবিধা পায়।

চ’মেটিক লক্ষণ বিকাৰ চিকিৎসাৰ মুখ্য লক্ষ্য হৈছে ৰোগীসকলক যিমান সম্ভৱ স্বাভাৱিকভাৱে জীয়াই থকা আৰু কাম কৰাত সহায় কৰা। চিকিৎসাৰ উদ্দেশ্য হৈছে লক্ষণ বোৰে নিৰ্ধাৰণ কৰা চিন্তা আৰু আচৰণ সলনি কৰা । চিকিৎসাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্ব দিব লগা আন কিছুমান দিশ হৈছে :

সহায়ক যত্ন : বহু ক্ষেত্ৰত, সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ পদক্ষেপ হৈছে ব্যক্তিজনে বিশ্বস্ত স্বাস্থ্য সেৱা প্ৰদানকাৰীৰ সৈতে নিয়মীয়া সম্পৰ্কত থকা। এই চিকিৎসক-ৰোগীৰ সম্পৰ্কৰ ভিতৰত, চিকিৎসকে লক্ষণবোৰ নিৰীক্ষণ কৰিব পাৰে আৰু প্ৰকৃত চিকিৎসা জনিত ৰোগৰ সংকেত দিব পৰা যিকোনো পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰতি সতৰ্ক থাকিব পাৰে।

চিকিৎসকৰ মুখ্য পদ্ধতিটোৱে ব্যক্তিজনক আশ্বাস দিয়া আৰু সমৰ্থন কৰা, আৰু অপ্ৰয়োজনীয় পৰীক্ষা আৰু চিকিৎসা প্ৰতিৰোধ কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াৰ সম্ভাৱনা আছে। অৱশ্যে, কিছুমান লক্ষণৰ চিকিৎসা কৰা প্ৰয়োজন হ’ব পাৰে, যেনে তীব্ৰ বিষ।

ঔষধ: যদি চ’মেটিক লক্ষণ বিকাৰ থকা ব্যক্তি এজনৰ মেজাজৰ বিকাৰ বা উদ্বেগবিকাৰ থাকে তেনেহ’লে কেতিয়াবা এণ্টিডিপ্ৰেচেণ্ট বা এণ্টি-এংজাইটি ঔষধ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

মনোচিকিৎসা: মনোচিকিৎসা,বিশেষকৈ জ্ঞানীয় চিকিৎসা, লক্ষণবোৰত অৰিহণা যোগোৱা চিন্তা আৰু আচৰণ সলনি কৰাত সহায়ক হ’ব পাৰে। থেৰাপীয়ে ব্যক্তিজনক চাপৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ উন্নত উপায় শিকাত সহায় কৰিব পাৰে, আৰু তেওঁলোকৰ সামাজিক আৰু কামৰ কাৰ্যকলাপ উন্নত কৰিব পাৰে। দুৰ্ভাগ্যবশতঃ, চ’মেটিক লক্ষণ বিকাৰ থকা বেছিভাগ লোকে কোনো মানসিক বা আৱেগিক সমস্যা আছে বুলি অস্বীকাৰ কৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোক মনোচিকিৎসাৰ বিৰোধী হয়।

  যদিও চিকিৎসাৰ ব্যবস্থা আছে কিন্তু এই বিকাৰটো আচলতে এক দীৰ্ঘম্যাদী স্থিতি হয়, যি বছৰ ধৰি চলিব পাৰে। বহুক্ষেত্ৰত, লক্ষণবোৰ পুনৰাবৃত্তি হ’ব পাৰে। এই ৰোগৰ কেৱল সামান্য শতাংশ ৰোগীহে বৰ্তমানলৈকে  সম্পূৰ্ণৰূপে আৰোগ্য হয়। ইয়াৰ ওপৰত গৱষণা এতিয়াও চলি আছে আৰু ভৱিষ্যতে এই বিকাৰৰ চিকিৎসাৰ ক্ষেত্ৰত আৰু কিছু নতুন আৱিস্কাৰ হ’ব বুলি আমি আশাবাদী।

সংঘমিত্ৰা কাশ্যপ, মনোবিজ্ঞানী

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking.  You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com ( For Assamese article, Unicode font is necessary)