ডিজিটেল সাম্ৰাজ্যবাদ: আমাজন, গুগল, ফেচবুক, ইনষ্টাগ্ৰাম ইত্যাদি

অঞ্জন শৰ্মা

পূৰ্বৰ কালত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ দৰে সাম্ৰাজ্যবাদী বাণিজ্যিক কোম্পানীয়ে ভাৰত উপমহাদেশৰ দৰে বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত সাম্ৰাজ্যবাদী শাসনৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল আৰু পিছলৈ, বিংশ শতিকাত আমেৰিকা, ৰাছিয়া, চীনৰ দৰে ৰাষ্ট্ৰই অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক শক্তিৰ জৰিয়তে বিশ্বৰ বিভিন্ন অঞ্চলত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল, এতিয়াও কৰি আছে।

কিন্তু একবিংশ শতিকাত, আমাজন, গুগল, ফেচবুক,এক্স (পূৰ্বৰ টুইটাৰ), ইনষ্টাগ্ৰামৰ দৰে প্ৰযুক্তিৰ দৈত্যসকলে এক নতুন ধৰণৰ সাম্ৰাজ্যবাদৰ জন্ম দিছে বুলি আমি আজি দৃঢ়ভাৱে ক’ব পাৰো।

এই কোম্পানীসমূহে ডাটা, অৰ্থনীতি আৰু সংস্কৃতিৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণৰ জৰিয়তে বিশ্বৰ বহু শত কোটি মানুহৰ জীৱনযাত্ৰা সলনি কৰি দিছে। ভাৰতৰ দৰে উপমহাদেশত, য’ত ৯০–১০০ কোটি ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰী আছে, এই নতুন সাম্ৰাজ্যবাদী শক্তিসমূহৰ প্ৰভাৱ সম্প্ৰতি অতি স্পষ্ট।

সপ্তদশ শতিকাত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী (১৬০০–১৮৫৮) এ বাণিজ্যৰ ছলেৰে ভাৰতত প্ৰৱেশ কৰি, শেষত অৰ্থনৈতিক শোষণ, ভূখণ্ডৰ দখল আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱৰ জৰিয়তে উপনিবেশিক শাসনৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল আৰু সমগ্ৰ ভাৰতক পদানত কৰাৰ লগতে অসমৰো স্বাধীনতা কৌশলেৰে হৰণ কৰি তেওঁলোকৰ সাম্ৰাজ্যত গাঁঠি দিছিল আৰু উপমহাদেশৰ সম্পদ—কাপোৰ, মছলা, চাহ—ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ সমৃদ্ধি বৃদ্ধি কৰিছিল আৰু স্থানীয় জনগণৰ বাবে দাৰিদ্ৰ্য আৰু নিৰ্ভৰশীলতাৰ সৃষ্টি কৰিছিল।

বিংশ শতিকাতো, আমেৰিকা, ৰাছিয়া, চীন আৰু বৃটেইনে বিশ্বৰ বিভিন্ন অঞ্চলত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু এতিয়াও কৰি আছে। আমেৰিকাই অৰ্থনৈতিক সহায়, অস্ত্ৰ আৰু বিভিন্ন পণ্যৰ লগতে পশ্চিমীয়া সাংস্কৃতিক পণ্য ৰপ্তানিৰ জৰিয়তে (যেনে হলিউড, ফাষ্ট ফুড), ৰাছিয়াই সামৰিক শক্তি আৰু তথাকথিত কমিউনিজমৰ আদর্শৰ জৰিয়তে, আৰু চীনে ‘বেল্ট এণ্ড ৰোড ইনিচিয়েটিভ’ৰ দৰে প্ৰকল্পৰ জৰিয়তে নিজৰ প্রভাৱ বৃদ্ধি কৰিছিল। এই সাম্ৰাজ্যবাদৰ মূল বৈশিষ্ট্য আছিল শক্তিৰ কেন্দ্ৰীকৰণ, স্থানীয় সম্পদৰ শোষণ, আৰু সাংস্কৃতিক আধিপত্য।

GreenTech Festival 2025: Prof. Anabel Ternès Champions Biodiversity as the Future of Sustainability

May 23, 2025

কোচবিহাৰকো কিদৰে কৰা হৈছিল প্ৰচন্ড প্ৰতাৰণা!!

ৰাজবংশী জাতিগঠন প্ৰক্ৰিয়াঃ সংমিশ্ৰণ আৰু সমাহৰণ প্ৰসংগ

May 23, 2025

Can Technology Truly Preserve Our Heritage? Unearthing the Soul of Northeast

May 23, 2025

কিন্তু একবিংশ শতিকাত, সাম্ৰাজ্যবাদৰ ৰূপ সলনি হৈছে। ভৌগোলিক সীমাৰ দখলৰ স্থানত এতিয়া ডিজিটেল প্লেটফৰ্ম আৰু তথ্যৰ নিয়ন্ত্ৰণই প্ৰাধান্য লাভ কৰিছে। এই নতুন খেলুৱৈসকল হৈছে আমাজন, গুগল, ফেচবুক, এক্স, গ্ৰক, আৰু ইনষ্টাগ্ৰামৰ দৰে প্ৰযুক্তিৰ দৈত্য, যিয়ে বিশ্বৰ ৪০০ কোটি ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰীৰ ওপৰত অভূতপূৰ্ব প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছে।

ডিজিটেল সাম্ৰাজ্যবাদ: প্ৰযুক্তিৰ দৈত্যৰ উত্থান

ভাৰতত, য’ত ৯৩২.২ নিযুত স্বতন্ত্ৰ মোবাইল ব্যৱহাৰকাৰী আৰু ১১৪ কোটি মোবাইল সংযোগ আছে, এই প্ৰযুক্তি কোম্পানীসমূহে দৈনন্দিন জীৱনৰ প্ৰায় প্ৰতিটো দিশত প্ৰৱেশ কৰিছে। গড়ে ভাৰতৰ এজন লোকে দৈনিক ৬–৭ ঘণ্টা স্মাৰ্টফোনত কটায়, য’ত ২.৫–৩ ঘণ্টা অতিবাহিত হয় সামাজিক মাধ্যমত আৰু মনোৰঞ্জনত। এই ডিজিটেল সক্ৰিয়তাৰ পৰা এই কোম্পানীসমূহে বছৰি ১০০–১৫০ বিলিয়ন ডলাৰ ৰাজহ উৎপন্ন কৰে। কিন্তু ইয়াৰ প্ৰকৃত শক্তি ক’ত নিহিত হৈছে?

১. তথ্যৰ নিয়ন্ত্ৰণ : ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে ভাৰত উপনিৱেশৰ সম্পদ লুণ্ঠন কৰিছিল; আজিৰ প্ৰযুক্তি কোম্পানীয়ে ব্যৱহাৰকাৰীৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰে। গুগল আৰু ফেচবুকে ভাৰতৰ ১০০ কোটিৰো অধিক ব্যৱহাৰকাৰীৰ ব্যক্তিগত তথ্য—অৱস্থান, পছন্দ, আচৰণ—বিশ্লেষণ কৰি লক্ষ্যভিত্তিক বিজ্ঞাপনৰ জৰিয়তে বিলিয়ন বিলিয়ন ডলাৰ উপাৰ্জন কৰে আৰু দুৰ্ভাগ্যবশতঃ ৯০% ব্যৱহাৰকাৰীয়ে এই বিষয়ে অজ্ঞাত, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ গোপনীয়তা প্ৰকৃততে শোষণ হয়।

২. অৰ্থনৈতিক আধিপত্য: আমাজন আৰু ফ্লিপকাৰ্টে ভাৰতৰ ৯০–১১০ বিলিয়ন ডলাৰৰ ই-কমাৰ্চ বজাৰৰ এক বৃহৎ অংশ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। আমাজনৰ প্ৰতিমাহে ৪০৭.৭ নিযুত ‘ভিজিট বা গ্ৰাহকৰ সৈতে সংযোগ আৰু ফ্লিপকাৰ্টৰ ২০৩.৩ নিযুত ভিজিটে স্থানীয় খুচুৰা ব্যৱসায়ৰ বাবে প্ৰচণ্ড প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে। একেদৰে, ফোনপে আৰু গুগল পেই ১.২ ট্ৰিলিয়ন ডলাৰৰ ইউপিআই লেনদেনৰ ৮৪% নিয়ন্ত্ৰণ কৰি স্থানীয় বেংক আৰু পৰম্পৰাগত আৰ্থিক প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা ৰাজহ কাঢ়ি লৈছে।

৩. সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱ: ইনষ্টাগ্ৰাম (৫১৬.৯২ নিযুত ব্যৱহাৰকাৰী) আৰু ইউটিউব (৪৯১ নিযুত ব্যৱহাৰকাৰী)ৰ দৰে প্লেটফৰ্মে ভাৰতৰ যুৱক-যুৱতীৰ জীৱনশৈলী, পছন্দ আৰু আকাংক্ষা গঢ় দিছে। এই প্লেটফৰ্মৰ এলগৰিদমে পশ্চিমীয়া সংস্কৃতিৰ প্ৰচাৰ কৰে, যাৰ ফলত স্থানীয় পৰম্পৰা আৰু মূল্যবোধৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পৰে। অসমৰ দৰে অঞ্চলত, য’ত ১৫–১৮ নিযুত ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰী দৈনিক ৫–৬ ঘণ্টা স্মাৰ্টফোনত কটায়, এই সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱে যুৱক-যুৱতীৰ মাজত পৰিচয়ৰ সংকটৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

প্ৰযুক্তি কোম্পানীসমূহক সাম্ৰাজ্যবাদী বুলি কোৱাৰ যুক্তিৰ কেইবাটাও কাৰণ আছে:

শোষণ: ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ দৰে, এই কোম্পানীয়ে ভাৰত উপমহাদেশৰ বিশাল জনসংখ্যাৰ পৰা অকল্পনীয় লাভ আহৰণ কৰে, কিন্তু স্থানীয় সৃষ্টিকৰ্তা আৰু ব্যৱসায়ীয়ে কেৱল এটা ক্ষুদ্ৰ অংশহে লাভ কৰে।

নিয়ন্ত্ৰণ: ৰাষ্ট্ৰীয় সাম্ৰাজ্যবাদে ভূখণ্ড নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল; প্ৰযুক্তি কোম্পানীয়ে ব্যৱহাৰকাৰীৰ সময় আৰু মনোযোগ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে, দৈনিক ২.৫–৩ ঘণ্টা তেওঁলোকে ছ’চিয়েল মিডিয়াত কটোৱাৰ জৰিয়তে।

নিৰ্ভৰশীলতা: ঔপনিবেশিক শাসনে স্থানীয় অৰ্থনীতিক বিদেশী শক্তিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল কৰিছিল; আজি ভাৰত উপমহাদেশৰ ৭৩% মোবাইল-চালিত ই-কমাৰ্চ আৰু ৮৪% ইউপিআই লেনদেন আমাজন, ফ্লিপকাৰ্ট, গুগল পেৰ দৰে প্লেটফৰ্মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।

কিন্তু কিছুমান পাৰ্থক্যও আছে।

প্ৰথমতে, এই কোম্পানীসমূহে সামৰিক শক্তি ব্যৱহাৰ নকৰে, বৰঞ্চ ব্যৱহাৰকাৰীৰ স্বেচ্ছামূলক অংশগ্ৰহণ তথা আসক্তিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।

দ্বিতীয়তে, এই প্লেটফৰ্মে সুবিধাও প্ৰদান কৰে—যেনে ৪৮৮ নিযুত গ্ৰাম্য ব্যৱহাৰকাৰীৰ বাবে ডিজিটেল সংযোগ, ৮ কোটি সৃষ্টিকৰ্তাৰ বাবে উপাৰ্জনৰ সুযোগ, আৰু ১.২ ট্ৰিলিয়ন ডলাৰৰ ইউপিআই লেনদেনৰ জৰিয়তে আৰ্থিক অন্তৰ্ভুক্তি।

তৃতীয়তে, ইয়াৰ শক্তি ৰাষ্ট্ৰৰ হাতত কেন্দ্ৰীভূত নহয়, বৰঞ্চ ব্যক্তিগত কোম্পানীৰ হাতত কেন্দ্ৰীভূত, যিয়ে নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰে।

ভাৰত আৰু অসমৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত প্ৰভাৱ : ভাৰতৰ ৯০–১০০ কোটি ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰীৰ ভিতৰত ৫৫% গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ আৰু ৬০%ৰ বয়স ১২–২৯ বছৰ। এই যুৱক-চালিত বজাৰেই হ’ল প্ৰযুক্তি কোম্পানীসমূহৰ বাবে এক সোণৰ খনি। অসমত, য’ত ১৫–১৮ নিযুত ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰী আছে, ৯৬–৯৭% মানুহ মোবাইলৰ জৰিয়তে ইণ্টাৰনেটত প্ৰৱেশ কৰে আৰু দৈনিক ৫–৬ ঘণ্টা কটায়। ৪০–৫০% ব্যৱহাৰকাৰীয়ে বাতৰি আৰু মনোৰঞ্জনৰ বাবে ৱাটছএপ আৰু ইউটিউবৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যাৰ ফলত এই প্লেটফৰ্মৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি পায়। কিন্তু এই প্ৰভাৱৰ খৰচো আছে:

অৰ্থনৈতিক নিৰ্ভৰশীলতা: অসমৰ সৰু ব্যৱসায়ীসকলে আমাজন আৰু ফ্লিপকাৰ্টৰ সৈতে প্ৰতিযোগিতাত সংগ্ৰাম কৰে, যাৰ ফলত স্থানীয় অৰ্থনীতি ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়।

মানসিক স্বাস্থ্য: ৩০–৪০% যুৱক ইনষ্টাগ্ৰামৰ দৰে প্লেটফৰ্মৰ সামাজিক তুলনাৰ ফলত উদ্বেগৰ সন্মুখীন হয়। অসমত, য’ত ৪–৫ ঘণ্টা মনোৰঞ্জনত কটোৱা হয়, এই সমস্যা তীব্ৰ।

সাংস্কৃতিক পৰিবৰ্তন: অসমীয়া পৰম্পৰা আৰু ভাষাৰ প্ৰচাৰৰ সুবিধা থকাৰ পিছতো, পশ্চিমীয়া জীৱনশৈলীৰ প্ৰভাৱে স্থানীয় পৰিচয়ৰ ওপৰত চাপৰ সৃষ্টি কৰিছে।এইবোৰ প্ৰকৃত সাম্ৰাজ্যবাদী নেকি?

এই প্ৰযুক্তি কোম্পানীসমূহক সাম্ৰাজ্যবাদী বুলি চিহ্নিত কৰাৰ সময়ত দুটা দৃষ্টিভংগী বিবেচনা কৰিব লাগিব। আমাৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা, এইবোৰৰ কাৰ্যপদ্ধতি—তথ্যৰ শোষণ, অৰ্থনৈতিক নিয়ন্ত্ৰণ, আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱ—ঐতিহাসিক সাম্ৰাজ্যবাদৰ সৈতে সাদৃশ্যপূৰ্ণ। ভাৰত উপমহাদেশৰ ১০০–১৫০ বিলিয়ন ডলাৰৰ ৰাজহৰ বেছিভাগ আমেৰিকালৈ যায়, যিয়ে ঔপনিবেশিক শোষণৰ কথা মনত পেলায়।

(আনহাতে, আন এটা দৃষ্টিকোণৰ পৰা, এই কোম্পানীসমূহে যিবোৰ সেৱা প্ৰদান কৰে সেইবোৰ ব্যৱহাৰকাৰীয়ে স্বেচ্ছাই গ্ৰহণ কৰে। ভাৰত উপমহাদেশৰ ৪০,০০০+ ইউটিউব চেনেল আৰু ১.৫ লাখ পেছাদাৰী সৃষ্টিকৰ্তাৰ জৰিয়তে ভাৰত উপমহাদেশৰ যুৱকে উপাৰ্জন আৰু স্বীকৃতি লাভ কৰিছে। এই সুবিধাসমূহে প্ৰযুক্তি কোম্পানীসমূহক কেৱল শোষকৰ পৰিৱৰ্তে দেখাত অংশীদাৰ হিচাপে চিত্ৰিত কৰে।)

যদি এই প্ৰযুক্তি কোম্পানীসমূহে সাম্ৰাজ্যবাদী শক্তিৰ দৰে কাম কৰে, তেন্তে ভাৰতৰ দৰে ৰাষ্ট্ৰই নিজৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ বাবে কি কৰিব পাৰে?

ডাটা নিয়ন্ত্ৰণ: শক্তিশালী গোপনীয়তা আইনৰ জৰিয়তে ব্যৱহাৰকাৰীৰ তথ্যৰ শোষণ ৰোধ কৰিব পাৰি।

স্থানীয় প্লেটফৰ্ম: ষ্টাৰ্টআপৰ বাবে সম্পূৰ্ণ সহযোগিতাৰে গুগল বা আমাজনৰ বিকল্প গঢ়ি তুলিব পাৰি।

ডিজিটেল সাক্ষৰতা: অসমৰ দৰে অঞ্চলত যুৱক-যুৱতীক ডিজিটেল প্লেটফৰ্ম উৎপাদনশীলভাৱে ব্যৱহাৰৰ প্ৰশিক্ষণ দিয়াৰ জৰিয়তে নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰিব পাৰি।

সাংস্কৃতিক সংৰক্ষণ: অসমীয়া ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ কন্টেন্টৰ প্ৰচাৰৰ জৰিয়তে স্থানীয় পৰিচয় সুৰক্ষিত কৰিব পাৰি।

আমাজন, গুগল, ফেচবুক আৰু ইনষ্টাগ্ৰামৰ দৰে প্ৰযুক্তি কোম্পানীয়ে নিশ্চিতভাৱে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী বা জাতীয় সাম্ৰাজ্যবাদৰ কিছু বৈশিষ্ট্য প্ৰদৰ্শন কৰে—তথ্যৰ শোষণ, অৰ্থনৈতিক নিয়ন্ত্ৰণ, আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱ। কিন্তু ইয়াৰ সুবিধা—যেনে সংযোগ, অৰ্থনৈতিক সুযোগ, আৰু সৃষ্টিশীল প্ৰকাশ—ইয়াক এটা জটিল আন্তঃৰ্জাতিক শক্তি হিচাপে চিত্ৰিত কৰে।

ভাৰতৰ দৰে উপমহাদেশৰ বাবে, বিশেষকৈ অসমৰ দৰে অঞ্চলৰ বাবে, চিন্তাশীল নীতি আৰু স্থানীয় ষ্টাৰ্টআপৰ জৰিয়তে এই নতুন ‘সাম্ৰাজ্যবাদ’ৰ প্ৰতিদ্বন্দিতা কৰি খৰচ হ্ৰাস কৰাটোৱেই পথ। বিশ্বৰ ডিজিটেল ভৱিষ্যত গঢ়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত উপমহাদেশৰ ভূমিকা গুৰুত্বপূৰ্ণ, আৰু এই ভাৰসাম্যই নিৰ্ধাৰণ কৰিব যে আমি এই নতুন যুগত ক্ষমতায়িত হ’ম নে নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকিম।

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com(For Assamese article, Unicode font is necessary) Images from different sources.