দক্ষিণ চীন সাগৰক কেন্দ্ৰ কৰি মহাযুদ্ধৰ মাদল?

-দিলীপ দৈমাৰী |

বহু গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনাৰ মূলতে যে ক্ষমতা আৰু লোভ সেইকথা বিশ্বাস কোনোবাই কৰে বা নকৰে – তাৰে ভিত্তিত লোভ হ্ৰাস নহয় তথা তাৰে অন্তৰালত ক্ৰিয়া কৰা ক্ষমতাতো কোনো প্ৰভাৱ নপৰে। এই কথা কোৱা হৈছে সম্প্ৰতি দক্ষিণ চীন সাগৰে কেন্দ্ৰ কৰি চীন আৰু প্ৰতিৱেশী দেশবোৰত তথা আমেৰিকাৰ সামৰিক আধিপত্য বিস্তাৰৰ তৎপৰতা দেখি! অতি সম্প্ৰতি দক্ষিণ চীন সাগৰ আৰু পশ্চিম প্ৰশান্ত মহাসাগৰত সামৰিক উত্তেজনা বৃদ্ধি পাইছে আমেৰিকা, চীন, অষ্ট্ৰেলিয়া, ইন্দোনেছিয়াৰ তৎপৰতাত। এই দেশবোৰে তেওঁলোকৰ সামৰিক বিমানবাহী জাহাজবোৰ লৈ তহল দিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। আকৌ চীন, ৰাছিয়াৰ নেতৃত্বত ভাৰত মহাসাগৰত সামৰিক অনুশীলনত অংশগ্ৰহণ কৰিছে পাকিস্তান আৰু শ্ৰীলংকাই। এনে সামৰিক তৎপৰতাৰ অৰ্থ হ’ল এক সংঘাতৰ পিনে অগ্ৰসৰ হৈছে এনে দেশসমূহে আৰু ইয়াৰ সৈতে পৃথিৱীৰ সাধাৰণ মানুহৰ তেনে কোনো স্বাৰ্থ আৰু কল্যাণ নিহিত হৈ থকা নাই।

প্ৰৱল প্ৰতাপী আমেৰিকাই নিজৰ আধিপত্য বিস্তাৰ কৰা এই প্ৰয়াসত দক্ষিণ চীন সাগৰৰ চাৰিওকাষে থকা দেশবোৰৰ মিত্ৰ হিচাপে অৱতীৰ্ণ হৈছে। এতিয়া আমেৰিকাই পশ্চিম প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ বক্ষলৈ যুদ্ধজাহাজ প্ৰেৰণ কৰিছে। তাৰে সৈতে যোগ দিছে অষ্ট্ৰেলিয়া আৰু ইন্দোনেছিয়াৰ যুদ্ধজাহাজ। এই বিশেষ বিশাল যুদ্ধজাহাজবোৰ পশ্চিম প্ৰশান্ত মহাসাগৰত ঘূৰি আছে। অনুমান কৰিব পাৰি যে এইবোৰৰ মূলতে হ’ল কোনোবা দেশৰ ওপৰত হঠাৎ আক্ৰমণ কৰা হ’ব পাৰে। কিন্তু কিয় – সেইটোৱেই হ’ল গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন।

দক্ষিণ চীন সাগৰত আমেৰিকাৰ স্বাৰ্থ কি – এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বহুত হ’ব পাৰে। প্ৰথমতে, সামৰিক আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষমতাৰ আধিপত্য বিস্তাৰ। দ্বিতীয়তে, উদীয়মান আঞ্চলিক মহাশক্তিৰ প্ৰতীক চীনৰ অপ্ৰতিৰোধ্য গতি ৰুদ্ধ কৰাৰ চেষ্টা। তৃতীয়তে, দক্ষিণ চীন সাগৰত যি বিপুল পৰিমাণৰ সম্পদ জমা হৈ আছে, সেই সম্পদ চীনৰ গ্ৰাসৰ পৰা মুক্ত কৰি নিজৰ হাতলৈ অনাৰ চেষ্টা। এই ক্ষেত্ৰত চীনে দক্ষিণ চীন সাগৰৰ বেছিভাগ অংশই সামৰিক শক্তিৰ জোৰত লাল কৰি ৰাখিছে আৰু তাতেই কৃত্ৰিম দ্বীপ সৃষ্টি কৰি সামৰিক ঘাটি গঢ়ি তুলিছে। ইয়াৰ ফলত সাগৰত চলাচল কৰা আন্তৰ্জাতিক পণ্যবাহী জাহাজবোৰৰ অসুবিধা হৈছে বুলি আমেৰিকাই ঘোষণা কৰিছে। দক্ষিণ চীন সাগৰৰ অন্যান্য অংশীদাৰ ভিয়েটনাম, মালয়েছিয়া, ইন্দোনেছিয়া, ব্ৰুনেই দাৰুশ চালাম, ফিলিপাইন আদিয়ে কৈছে যে চীনে তেওঁলোকৰ সমুদ্ৰসীমাৰ ভিতৰলৈ সোমাই তেওঁলোকৰ অঞ্চলত কৃত্ৰিম দ্বীপ সৃষ্টি কৰিছে আৰু দেশবোৰৰ সাগৰসীমাৰ অধিকাৰ নস্যাৎ কৰিছে। কেৱল সেয়েই নহয়, দক্ষিণ চীন সাগৰৰ পৰা চীনে যি বিপুল পৰিমাণৰ মৎস্যসম্পদ আহৰণ কৰিছে, তাৰে ভাগ-বতৰাও ঠিক হৈ থকা নাই, অধিকাংশ গৈছে চীনৰ চন্দুকলৈ।

বিৰোধৰ মূলতে হ’ল- দক্ষিণ চীন সাগৰত যি পৰিমাণৰ তেল, গেছ, মৎস্যসম্পদ আছে – সেইবোৰক লৈ। কোৱা হৈছে যে মালাক্কা প্ৰণালীৰে বছৰি প্ৰতি বছৰে ৫.৩ ত্ৰিলিয়ন বজাৰৰ যি বাণিজ্য হয়, সেয়া চীনৰ আধিপত্যৰ বাবে বাধাগ্ৰস্ত হৈছে। আকাৰত দক্ষিণ চীন সাগৰ ভূমধ্যসাগৰতকৈ অৰ্দ্ধেক হ’লেও সম্পদৰ বিবেচনাৰে গুৰুত্ব বহু বেছি। ইয়াৰোপৰি মালাক্কা প্ৰণালীৰে চলাচল কৰা বাণিজ্যিক জাহাজবোৰৰ প্ৰশ্নও আছে। কোৱা হয় যে সমগ্ৰ বিশ্বৰ ৭০ শতাংশ পণ্যবাহী জাহাজ এই পথেৰেই চলাচল কৰে। চীনৰ বিৰুদ্ধে অভিযোগ – চীনে ‘ফ্ৰিডম অব্ নেভিগেশ্যন’ লংঘন কৰিছে।

চীনে দক্ষিণ চীন সাগৰৰ কেৱল ৮০ শতাংশ দাবী কৰিয়েই ক্ষান্ত হৈ থকা নাই; চীনে ‌৮০% লাল কৰিও ৰাখিছে। সুদূৰৰ আমেৰিকাই নিজৰ স্বাৰ্থত ব্যৱহাৰ কৰিছে ‘ ফ্ৰিডম অব নেভিগেশ্যন’ৰ সূত্ৰ। কাৰণ আমেৰিকাৰ বাণিজ্যিক জাহাজবোৰ এই পথেৰেই বেছিকৈ চলাচল কৰে। কিন্তু মূল বিষয় হ’ল দক্ষিণ চীন সাগৰৰ তলত লুকাই থকা তেল আৰু খনিজ সম্পদ। আমেৰিকাৰ হিচাব অনুসৰি দক্ষিণ চীন সাগৰৰ গৰ্ভত আছে ১১ বিলিয়ন বেৰেল তেল আৰু ১৯০ ত্ৰিলিয়ন ঘনফুট গেছ-সম্পদ। বিশ্বৰ ১০% মৎস্যসম্পদ মজুত আছে দক্ষিণ চীন সাগৰত। আমেৰিকাৰ চকু সেইবোৰতেই। চীনে যদি এই সাগৰৰ ৮০% সম্পদ নিজৰ দখলত ৰাখিব পাৰে, অদূৰ ভবিষ্যতে চীন সমগ্ৰ বিশ্বত‌ ১ নং শক্তি হৈ পৰিব বুলি আমেৰিকাই ভালদৰেই জানে আৰু সেইবাবেই দুবছৰ আগতে দক্ষিণ চীন সাগৰত যুদ্ধজাহাজ প্ৰেৰণ কৰি চীনক সতৰ্কবাণী শুনাইছিল আমেৰিকাই। সেই সময়ত চীনৰ বিশাল আকাৰৰ যুদ্ধজাহাজ নাছিল। আমেৰিকাৰ সাৱধানবাণী শুনাৰ পিছত চীনেও তিনিখন‌ বিশাল আকাৰৰ যুদ্ধজাহাজ নিৰ্মাণ কৰিছে তথা ঘোষণা কৰিছে যে আমেৰিকাৰ যি কোনো আক্ৰমণৰ উপযুক্ত উত্তৰ দিবলৈ চীন‌ এতিয়া সম্পূৰ্ণ প্ৰস্তুত। এতিয়া সচাই যদি যুদ্ধ আৰম্ভ হয়, আৰু সেই যুদ্ধ যদি তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধত পৰিণত হয় – সেয়া হ’ব পাৰে দক্ষিণ চীন সাগৰক কেন্দ্ৰ কৰি। দক্ষিণ চীন সাগৰৰ বিষয়ক লৈ আমেৰিকাই ভাৰত, ইন্দোনেছিয়া, অষ্ট্ৰেলিয়া আদিকো সন্মোহিত কৰি ৰাখিছে। আনহাতে আকৌ সেই অঞ্চলত আমেৰিকাৰ সবাতোকৈ ডাঙৰ সামৰিক ঘাটি আছে গুৱাম দ্বীপত। তাৰোপৰি আমেৰিকাৰ সামৰিক ঘাটি আছে জাপান, ফিলিপাইন, চিঙ্গাপুৰ, ইন্দোনেছিয়া আদিকে ধৰি সাগৰৰ চাৰিওকাষে থকা বিভিন্ন প্ৰান্তত। অৰ্থাৎ দক্ষিণ চীন সাগৰ আমেৰিকাৰ সামৰিক নয়নৰ অন্তৰ্গত। সেইবাবেই চীনেও সৃষ্টি কৰিছে কৃত্ৰিম দ্বীপ! সেই দ্বীপবোৰত কেৱল মিছাইলেই বহুৱাই থোৱা নাই চীনে, বিমান উঠা-নমা কৰিবলৈ ‘এয়াৰ ষ্ট্ৰিপ’ আৰু যুদ্ধবিমানো মজুত কৰি থৈছে জৰুৰী ব্যৱহাৰৰ বাবে। অৰ্থাৎ দুয়োপক্ষই সাজু!