ড০ ৰাস্না ৰাজখোৱা
নাছা
নাছাৰ এখন মহাকাশযানে সৌৰজগতৰ আগতে অন্বেষণ নকৰা সূৰ্যৰ বাহিৰৰ বায়ুমণ্ডল বা ক’ৰ’ণা অঞ্চলত প্ৰৱেশ কৰিছে। দীৰ্ঘদিন ধৰি প্ৰতীক্ষিত ঘটনাটো এপ্ৰিলত ঘটিছিল যদিও ২০২১ চনৰ ১৪ ডিচেম্বৰত ঘোষণা কৰা হৈছিল৷ সূৰ্যৰ ওচৰলৈ গতি কৰা ইতিহাসৰ যিকোনো অভিযানতকৈ, পাৰ্কাৰ চ’লাৰ প্ৰোবৰ বাবে এয়া এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সফলতা। ৱাশ্বিংটন ডিচিত সংস্থাটোৰ মুখ্য কাৰ্যালয়ত অৱস্থিত নাছাৰ হেলিঅফিজিক্স বিভাগৰ (heliophysics division) সঞ্চালক নিকোলা ফক্সে কয়, “অৱশেষত আমি এনে এটা অৱস্থাত আহি উপনীত হ’লোঁ যে মানুহে সূৰ্যক স্পৰ্শ কৰিব পাৰিলে।” লুইজিয়ানাৰ নিউ অৰলিন্সত এই সপ্তাহৰ আমেৰিকান জিঅ’ফিজিকেল ইউনিয়নৰ বৈঠকত তেওঁ আৰু দলৰ আন সদস্যসকলে এখন সংবাদমেলত এই বিষয়ে বক্তব্য ৰাখিছিল। এই অভিযানৰ ফলাফলবোৰ বৰ্ণনা কৰা এখন গৱেষণাপত্ৰ Physical Review Letters জার্নেলত প্ৰকাশ কৰে।
বহুক্ষেত্ৰত পাৰ্কাৰ চ’লাৰ প্ৰোব নাছাৰ যমজ ভয়েজাৰ মহাকাশযানৰ এক প্ৰতিবিন্দু। ২০১২ চনত, ভয়েজাৰ ১-য়ে সূৰ্যৰ পৰা ইমান দূৰলৈ গুচি গৈছিল যে সৌৰ বায়ুৰ দ্বাৰা আধিপত্য থকা মহাকাশ অঞ্চলটো এৰি যোৱা ই প্ৰথম অভিযান হৈ পৰিছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, পাৰ্কাৰ প্ৰোব সৌৰজগতৰ হৃদপিণ্ডৰ ওচৰলৈ উৰি গৈছে, সৌৰ বায়ুৰ ফালে আৰু আমাৰ তৰাৰ বায়ুমণ্ডললৈ আগবাঢ়ি গৈছে। এই অভিযানেৰে বিজ্ঞানীসকলে সূৰ্যৰ বিষয়ে উত্তৰ নোপোৱা কিছুমান ডাঙৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ অন্বেষণ কৰিব পাৰে, যেনে ই কেনেদৰে সৌৰ বায়ু উৎপন্ন কৰে আৰু ইয়াৰ ক’ৰ’ণা কেনেদৰে সূৰ্যপৃষ্ঠৰ তুলনাত অধিক উষ্ণতালৈ গৰম হয়।

পাৰ্কাৰ প্ৰোবে ২০২১ চনৰ ২৮ এপ্ৰিলত সূৰ্যৰ বায়ুমণ্ডলত প্ৰৱেশ কৰে। অভিযানটোৰ লগত জড়িত বিজ্ঞানীসকলৰ সংগ্ৰহ কৰা তথ্য ডাউনলোড আৰু বিশ্লেষণ কৰিবলৈ আৰু নিশ্চিত হ’বলৈ কেইবামাহ সময় লাগিছিল, যে মহাকাশযানখনে সঁচাকৈয়ে বহু প্ৰত্যাশিত সীমা অতিক্ৰম কৰিছিল, যাক আলফভেন পৃষ্ঠ (Alfven surface) বুলি কোৱা হয়। এই পৃষ্ঠটোৱে সূৰ্যৰ বায়ুমণ্ডল আৰু সৌৰ বায়ুৰ দ্বাৰা আধিপত্য থকা মহাকাশৰ বাহিৰৰ অঞ্চলৰ মাজৰ আন্তঃপৃষ্ঠটো চিহ্নিত কৰে। চুইডিছ পদাৰ্থবিজ্ঞানী হান্নেছ আলফভেনে ১৯৪২ চনত নেচাৰৰ এখন কাকতত সীমাৰ পিছফালে থকা অন্তৰ্নিহিত তত্ত্বৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল, আৰু বিজ্ঞানীসকলে তেতিয়াৰ পৰাই ইয়াক বিচাৰি আছিল। ২০১৮ চনত পাৰ্কাৰ সৌৰ প্ৰোবৰ উৎক্ষেপণৰ পিছৰে পৰা ই সূৰ্যক প্ৰদক্ষিণ কৰি আহিছে, আৰু প্ৰতিটো পাকৰ পাছত সৌৰ পৃষ্ঠৰ ওচৰলৈ গৈ আছে। এক কাৰ্বন-যৌগিক তাপ আৱৰণে ইয়াৰ সঁজুলিবোৰক উষ্ণতাৰ পৰা সুৰক্ষিত কৰে যি অৱশেষত ১৩৭০০ চেণ্টিগ্ৰেডলৈ বৃদ্ধি হ’ব।
মহাকাশযানখনে সূৰ্যপৃষ্ঠৰ পৰা প্ৰায় ১৪ নিযুত কিলোমিটাৰ বা মাত্ৰ ২০ সৌৰ ব্যাসার্দ্ধৰ তলত থকা অৱস্থাত আলফভেন সীমা অতিক্ৰম কৰিছিল৷ কিছুমান গৱেষকে অনুমান কৰিছিল যে সীমাটো ‘অস্পষ্ট’ হ’ব, কিন্তু ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে ই কিছু তীক্ষ্ণ আৰু আকৰ্ষণীয় আছিল। মহাকাশযানখন প্ৰায় পাঁচ ঘণ্টাৰ বাবে ক’ৰ’ণালৈ গৈছিল আৰু তাৰ পিছত পুনৰ উভতি আহিছিল, আৰু হয়তো ইয়াক আৰু দুবাৰ অতিক্ৰম কৰিছিল। ক’ৰ’ণাৰ ভিতৰত, সৌৰ বায়ুৰ গতি আৰু প্লাজমাৰ ঘনত্ব হ্ৰাস পাইছিল, এইটোৱে ইয়াকে সূচায় যে সীমাটো সঁচাকৈয়ে অতিক্ৰম কৰা হৈছিল।
যেতিয়া ই আলফভেন পৃষ্ঠ অতিক্ৰম কৰিছিল, পাৰ্কাৰ প্ৰোবে বৈদ্যুতিকভাৱে চাৰ্জ কৰা সামগ্ৰীৰ এটা ‘ছদ্মষ্ট্ৰীমাৰ’ৰ মাজেৰে উৰিছিল, যাৰ ভিতৰত পৰিস্থিতি বাহিৰৰ অশান্ত পৰিৱেশতকৈ শান্ত আছিল। ক’ৰ’ণাৰ ভিতৰত থাকোঁতে, মহাকাশযানখনে চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰৰ সৌৰ বায়ুৰ অস্বাভাৱিক দিশৰ তাৎক্ষণিক পৰিৱর্তন অধ্যয়ন কৰিছিল, যাক চুইচবেক বুলি কোৱা হয়। বিজ্ঞানীসকলে আগতে চুইচবেকৰ বিষয়ে জানিছিল, কিন্তু পাৰ্কাৰ চ’লাৰ প্ৰোব তথ্যই তেওঁলোকক সৌৰ পৃষ্ঠলৈ কেৱল তেওঁলোক ক’ৰ পৰা আহিছে তাক বিচাৰি উলিয়াবলৈ সুবিধা দিব বুলি অনুমান কৰা হৈছে।
পাৰ্কাৰ সৌৰ প্ৰোবে অৱশেষত সূৰ্যৰ কাষত ২৪ টা পাক সম্পূর্ণ কৰাৰ লক্ষ্য ৰাখিছে। ই সেই পাকবোৰৰ অষ্টমটোত আলফভেন পৃষ্ঠ অতিক্ৰম কৰিছিল। অভিযানটোৰ অন্তিমটো পাক ২০২৫ চনত সৌৰ পৃষ্ঠৰ পৰা মাত্ৰ ৬.২ নিযুত কিলোমিটাৰ দূৰত্বত হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, বুধৰ কক্ষপথৰ ভিতৰত নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। প্ৰতিটো ভ্ৰমণে ক’ৰ’ণাৰ ভিতৰৰ প্ৰক্ৰিয়াবোৰৰ বিষয়ে নতুন তথ্য প্ৰকাশ কৰা অব্যাহত ৰাখিব, এনেদৰে কয় পাৰ্কাৰ সৌৰ প্ৰোব অভিযানত অংশ গ্ৰহণ কৰা ৱাশ্বিংটন ডিচিৰ বি ডব্লিউ এক্স টেকন’লজীৰ এজন সৌৰ পদাৰ্থবিজ্ঞানী আৰু উপমুখ্য প্ৰযুক্তি বিষয়া জাষ্টিন কাস্পাৰে।
(লেখকৰ ঠিকনা – জামুগুৰিহাট, শোণিতপুৰ, অসম-৭৮৪১৮০)