বিহাৰৰ ঘটনাই ভাৰতৰ ৰাজনীতিত কিমান প্ৰভাৱ পেলায়!

বিহাৰ

অৰবিন্দ ৰাভা

ভাৰতৰ ৰাজনীতিত এক নাটকীয় পৰিৱৰ্তনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হোৱাটো বিহাৰৰ বাবে একো অস্বাভাৱিক বিষয় নহয়।

World War III: Could Water Be the Spark?

July 15, 2025

Deloitte’s Indian Crossroads: Navigating a Perfect Storm of Global and Local Pressures

July 12, 2025

উত্তেজনাময় পটেৰে ভৰপুৰ এখন নাটক বিহাৰৰ পাটনাত মঙলবাৰে মঞ্চস্থ হোৱাৰ পিছত, মঙলবাৰে মুখ্যমন্ত্ৰী নীতিশ কুমাৰে মিত্ৰ বিজেপিৰ সৈতে সম্পৰ্ক বিচ্ছিন্ন কৰি মহাগথবন্ধন বা ভৱিষ্যদ্বাণীক আকোৱালি লোৱাৰ পিছত, ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক মহলত এতিয়া বিহাৰ আৰু ইয়াৰ জটিল ৰাজনীতিৰ মেট্ৰিক্সৰ ওপৰত চৰ্চা আৰম্ভ হৈছে।

১৯৭০ চনত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ নেতৃত্বত পাটনাৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা ঐতিহাসিক বিহাৰ আন্দোলনৰ পৰা আৰম্ভ কৰি বিহাৰৰ সমষ্টিপুৰত লাল কৃষ্ণ আদৱানীৰ অযোধ্যা ৰথযাত্ৰা তদানীন্তন মুখ্যমন্ত্ৰী লালু যাদৱে বন্ধ কৰালৈকে – এই ঘটনাবোৰে এক শৃংখলাবদ্ধ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সূচনা কৰিছে, যাৰ ফলত ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাজনীতিত বিভিন্ন ঘটনা ঘটাৰ উপৰিও শাসক দলসমূহক ক্ষমতাৰ আসনৰ পৰা বাহিৰ কৰি দিয়া বা অপ্ৰত্যাশিত আৰু কেতিয়াবা অস্থিৰ মিত্ৰতাৰ উত্থানৰ সূচনা কৰা ঘটনাও সংঘটিত হৈছে।

প্ৰবীণ সমাজবাদী নেতা জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণে নেতৃত্ব দিয়াৰ পিছত ‘জে পি আন্দোলন’ হিচাপে পৰিচিত হোৱা বিহাৰ আন্দোলনে পাটনাৰ পৰা দিল্লীলৈকে কম্পন তুলিছিল আৰু বিহাৰৰ ৰাজধানী পাটনাৰ গান্ধী ময়দানত তেওঁৰ অগ্নিময় ভাষণৰ প্ৰতিধ্বনি ভাৰতৰ ৰাজধানী দিল্লীৰ সংসদত, ক্ষমতাৰ অলিন্দ নৰ্থ ব্লক আৰু চাউথ ব্লকতো প্ৰতিধ্বনিত হৈছিল।

বিহাৰৰ ঘটনাই ভাৰতৰ ৰাজনীতিত কিমান প্ৰভাৱ পেলায়! — জয় প্ৰকাশ নাৰায়ণ

অশান্ত ৭০ৰ দশকৰ সময়ত জয় প্ৰকাশ নাৰায়ণৰ বিহাৰ আন্দোলনৰ ফলত অৱশেষত ১৯৭৫-৭৭ চনলৈ জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ সৃষ্টি হয়। তেওঁ ৰাজ্যখনৰ কলেজ-বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক দুৰ্নীতিৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ এক বৃহৎ মন্থন হিচাপে কল্পনা কৰা বিষয়টোত নিজকে অংশীদাৰ হ’বলৈ আহ্বান জনাইছিল।

সেই সময়ত অবিসম্বাদী নেতা হৈ পৰা জয় প্ৰকাশ নাৰায়ণৰ অধীনত বিহাৰৰ আন্দোলনে ‘সম্পুৰ্ণ ক্ৰান্তি’ বা ‘সম্পূৰ্ণ বিপ্লৱ’ৰ আকৃতি লৈছিল আৰু ৰাজ্যৰ তদানীন্তন ঘাফুৰ চৰকাৰৰ পদত্যাগৰ প্ৰাৰম্ভিক দাবী অৱশেষত ইন্দিৰা গান্ধী চৰকাৰক বৰ্খাস্ত কৰাৰ বৃহত্তৰ দাবীলৈ পৰিণত হৈছিল।

ইন্দিৰা গান্ধীয়ে জাপি দিয়া কুখ্যাত জৰুৰীকালীন অৱস্থা শেষ হৈ সাধাৰণ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হোৱাৰ পিছত কংগ্ৰেছক উৎখাত কৰি মোৰাৰজী দেশাইক প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে লৈ জনতা পাৰ্টীৰ নেতৃত্বত এখন চৰকাৰ শাসনলৈ আহিছিল।

জয় প্ৰকাশ নাৰায়ণৰ সেই আন্দোলনে বহুতৰে ওপৰত ইমানেই ব্যক্তিগত আৰু আৱেগিক প্ৰভাৱ পেলাইছিল যে তেতিয়াৰ ছাত্ৰ ৰাজনীতিত লিপ্ত নীতিশ কুমাৰ, লালু যাদৱ, সুশীল কুমাৰ মোদী আৰু শৰদ যাদৱে নিজকে এতিয়াও প্ৰায়ে “জে পি আন্দোলনৰ উৎপাদন” বুলি অভিহিত কৰে।

ছাত্ৰ আন্দোলনৰ সময়ত হয়তো বন্ধন গঢ়ি তোলা লালু যাদৱ আৰু নীতিশ কুমাৰ দুয়োৰে কেৰিয়াৰত বিভিন্ন সময়ত বিভিন্ন অধ্যায় আহিছে, যিয়ে আঞ্চলিক আৰু পাছলৈ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতি দুয়োটাতে প্ৰভাৱ পেলাইছে। চৰকাৰ গঠনৰ বাবে ক্ষমতাৰ মিত্ৰতাৰ আঠা লগোৱাৰ ক্ষেত্ৰতো জনতা দলৰ বংশধৰ আৰজেডি আৰু জেডি(ইউ) দুয়োটাই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে আৰু ২০১৫ চনৰ নিৰ্বাচনৰ পিছত ২০১৭ চনত ‘ৱাক আউট’ হোৱা মহাগঠবন্ধনলৈ কুমাৰ ঘূৰি অহাৰ লগে লগে বহুতে এই পদক্ষেপে ২০২৪ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনত শাখা-প্ৰশাখা প্ৰভাৱ পেলাব নেকি সেই বিষয়েও অনুমান কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে।

পাটনাৰ বহু ছাত্ৰ নেতাই, যোৱাকালি আৰু আজি সংবাদ মাধ্যমৰ সৈতে কথা পাতি এই কথাত একমত হোৱা দেখুৱায় যে “বৰ্তমান দেখা পোৱা এই ধৰণৰ ৰাজনৈতিক সংকট বিহাৰৰ বাবে নতুন নহয়” আৰু “এই অস্থিৰতাই” আঞ্চলিক আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতি উভয়তে প্ৰভাৱ পেলাব।

পাটনা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ কৰ্মী তথা ১২ আগষ্টত ৮৬ সংখ্যক প্ৰতিষ্ঠা দিৱস উদযাপন কৰিবলগীয়া সৰ্বভাৰতীয় ছাত্ৰ ফেডাৰেচনৰ সদস্য অমন লালে কয় যে, “স্বাধীনতাৰ পিছত বিহাৰত প্ৰাৰম্ভিক দিনবোৰত (১৯৬১ চনলৈকে) শ্ৰীকৃষ্ণ সিঙৰ কাৰ্যকাল একাষৰীয়া কৰি , তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী হোৱা মুখ্যমন্ত্ৰীসকলে নিজৰ কাৰ্যকাল সম্পূৰ্ণ কৰিব নোৱাৰিলে। ৯০ৰ দশকত কেৱল লালু প্ৰসাদেহে নিজৰ কাৰ্যকাল সম্পূৰ্ণ কৰিব পাৰিছিল, আৰু নীতিশ কুমাৰ হ’ল ২০০৫ চনৰ পিছত বিহাৰৰ আটাইতকৈ দীৰ্ঘদিনীয়া মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা ব্যক্তি।”

বিশেষজ্ঞসকলে অনুভৱ কৰে যে বিহাৰৰ পৰা অহা ডাঙৰ ডাঙৰ ৰাজনৈতিক নেতাসকলৰ ভাৰতবৰ্ষীয় আভা বহুলাংশে আছে, আৰু সেয়াও হয়তো এটা কাৰক যাৰ বাবে “বিহাৰত যি হয়, সি ভাৰতত প্ৰভাৱ পেলায়”। তদুপৰি জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণ, কে বি সহায়, কৰ্পুৰী ঠাকুৰ, দাৰোগা প্ৰসাদ ৰায়, বি পি মণ্ডল, এই আটাইকেইজনো আছিল ৰাজ্যিক নেতা যদিও ৰাষ্ট্ৰীয় নেতাও। ১৯৭৯ চনত গঠন হোৱা, আৰু ১৯৬০ চনৰ শেষৰ ফালে বিহাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে চমুকৈ কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা বি পি মণ্ডলৰ অধ্যক্ষতাত অনুষ্ঠিত মণ্ডল আয়োগে সমগ্ৰ ভাৰততে ব্যাপক প্ৰভাৱ পেলাইছিল, আৰু প্ৰতিবাদ কৰা হৈছিল, আনকি বহুতে আত্মহত্যাৰ চেষ্টাও কৰিছিল।

কিন্তু, ৰাম মন্দিৰ বিষয়টোৰ তাৎপৰ্য্য আৰু সংবেদনশীলতাক লক্ষ্য কৰিলে হয়তো ১৯৯০ চনত আদৱানীৰ ৰথযাত্ৰা বন্ধ কৰি দিয়া পৰিঘটনাটো বিহাৰ আৰু সামগ্ৰিকভাৱে ভাৰত – উভয়ৰে ৰাজনৈতিক ইতিহাসৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ মুহূৰ্ত।

বিজেপিৰ পিতৃপুৰুষ লাল কৃষ্ণ আদৱানীয়ে গুজৰাটৰ সোমনাথৰ পৰা যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিছিল আৰু অযোধ্যাত উপনীত হ’ব লাগিছিল। ‘মন্দিৰ ৱাহিন বনায়েগে’ ধ্বনিৰ মাজতে তেওঁৰ বিশেষ বিখ্যাত বাহনখনে এতিয়া ঝাৰখণ্ডত পৰা অঞ্চলসমূহৰ মাজেৰে বিহাৰত প্ৰৱেশ কৰে।

ইয়াৰ ফলত সাম্প্ৰদায়িক সম্প্ৰীতিত অশান্তিৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে বুলি অনুভৱ কৰি তেতিয়াৰ মুখ্যমন্ত্ৰী লালু যাদৱে আই এ এছ বিষয়া আৰ কে সিঙক আদৱানীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।

তেতিয়া বিজেপিয়ে ভি পি সিং চৰকাৰক সমৰ্থন কৰি আছিল আৰু আদৱানীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিলে ইয়াৰ পতন হ’ব পাৰিলেহেঁতেন আৰু হিংসাৰ শৃংখলৰ সূচনা হ’ব পাৰিলেহেঁতেন।

উত্তৰ বিহাৰৰ সমস্তিপুৰত ৰথ যাত্ৰা বন্ধ কৰি আদৱানীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰাৰ ফলত বিজেপিয়ে ভি পি সিঙৰ নেচনেল ফ্ৰণ্ট চৰকাৰৰ প্ৰতি থকা সমৰ্থন প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ ফলত চৰকাৰখনৰ পতন ঘটে।

এইদৰেই ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক আকাশত এক ভয়ংকৰ শক্তি হিচাপে লাল কৃষ্ণ আদৱানীৰ দলৰ উত্থানৰ পথ প্ৰশস্ত হয়। বিড়ম্বনাৰ কথাটো হ’ল পিছলৈ আৰ কে সিং কেন্দ্ৰীয় গৃহ মন্ত্ৰণালয়ৰ যেতিয়া যুটীয়া সচিব হৈছিল, তেতিয়া আদৱানী ভাৰতৰ গৃহমন্ত্ৰী আছিল।দীৰ্ঘকালীনভাৱে বিহাৰৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থা গৈ গৈ কেনেকুৱা হ’ব সেয়া সময়েহে ক’ব

যি কি নহওক, আজি ১০ আগষ্ট, ২০২২, বুধবাৰে সমাজবাদী পাৰ্টীৰ সভাপতি অখিলেশ যাদৱেও বিহাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী আৰু উপমুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে ক্ৰমে জেডিইউ নেতা নীতিশ কুমাৰ আৰু আৰজেডিৰ তেজস্বী যাদৱক অভিনন্দন জনায়। তেওঁ কয়, ‘বিহাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে শ্ৰী নীতিশ কুমাৰজী আৰু উপমুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে শ্ৰী তেজস্বী যাদৱজীক আন্তৰিক অভিনন্দন আৰু শুভেচ্ছা জ্ঞাপন কৰিলোঁ।’

বুধবাৰে পাটনাৰ ৰাজভৱনত অনুষ্ঠিত এক অনুষ্ঠানত জেডি(ইউ) নেতা নীতিশ কুমাৰে অষ্টমবাৰৰ বাবে বিহাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰে। আৰজেডিৰ তেজস্বী যাদৱক উপ-মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰোৱা হয়। বিজেপি নেতৃত্বাধীন এনডিএৰ সৈতে সম্পৰ্ক বিচ্ছিন্ন কৰি আৰজেডিৰ সৈতে হাত মিলাই ‘মহাগথবন্ধন’ চৰকাৰ গঠন কৰাৰ এদিন পিছতে এই শপত গ্ৰহণ অনুষ্ঠানটো সংঘটিত হৈছে।

বিহাৰত ক্ষমতা কাঢ়ি লোৱা বিজেপিয়ে বুধবাৰে মুখ্যমন্ত্ৰী নীতিশ কুমাৰৰ প্ৰতাৰণাক গৰিহণা দি এক বৃহৎ বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শন কৰে, যাৰ পাঁচ বছৰ পূৰ্বে একেধৰণৰ কৌশলেৰে তেওঁলোকেই পিছফালৰ দুৱাৰেৰে চৰকাৰত যোগদান কৰাত সহায় কৰিছিল।

৭১ বছৰীয়া জেডি(ইউ) নেতাগৰাকীয়ে প্ৰথমে ২০০০ চনত মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰিছিল, যেতিয়া তেওঁ মাত্ৰ এসপ্তাহ বৰ্তি থকা এনডিএ চৰকাৰৰ নেতৃত্ব দিছিল। ২০২০ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত এনডিএৰ ক্ষমতা অক্ষুণ্ণ ৰখাৰ সময়ত নীতিশে সপ্তমবাৰৰ বাবে শপত গ্ৰহণ কৰিছিল যদিও তেওঁৰ নিজৰ দলটোৱে বিজেপিৰ ষড়যন্ত্ৰক দোষাৰোপ কৰিছিল।

মঙলবাৰে বিহাৰত মুখ্যমন্ত্ৰী পদৰ পৰা পদত্যাগ কৰিবলৈ নীতিশ কুমাৰে ৰাজভৱনলৈ যোৱাৰ কিছু সময়ৰ পিছতে বিজেপিৰ ৰাজ্যিক নেতাসকলে মুখৰ মাত যেন হেৰুৱাই পেলাইছিল আৰু হঠাৎ, অথচ আশা কৰা পদক্ষেপটোক লৈ আচৰিত হৈ পৰিছিল! ‘নিতীশে আমাক প্ৰতাৰণা কৰিছে কিন্তু ইয়াৰ লগে লগে তেওঁ নিজৰ বিশ্বাসযোগ্যতা হেৰুৱাই পেলাইছে। তেওঁৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ উচ্চাকাংক্ষা আছিল যদিও এন ডি এত আমি তেওঁক পি এম প্ৰাৰ্থী কৰি তুলিব নোৱাৰো।’- এই মন্তব্য কৰে বিজেপিৰ জ্যেষ্ঠ নেতা তথা কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী গিৰিৰাজ সিঙে।

বিহাৰৰ বিশেষ মৰ্যাদাৰ দাবী আৰু বৰ্ণ লোকপিয়লৰ দৰে কেইবাটাও বিষয়ত দুয়োটা দলৰ মাজত বিভাজন বহল হোৱাৰ পিছত কুমাৰ ডাঙৰীয়াই এনে “প্ৰতাৰণা”ৰ পদক্ষেপ ল’ব পাৰে বুলি ৰাজ্যিক বিজেপিৰ নেতাসকলে এটা আভাস পাইছিল। “কিন্তু, ইমান সোনকালে হ’ব, আমি আশা কৰা নাছিলোঁ,” এজন নিম্ন পৰ্যায়ৰ বিজেপি নেতাই কয়। তেওঁ লগতে ক্ষোভ প্ৰকাশ কৰে যে “শীৰ্ষ দলীয় নেতৃত্বৰ তৰফৰ পৰা কুমাৰ ডাঙৰীয়াৰ সৈতে কথা পাতিবলৈ, বা পতিয়ন নিয়াবলৈ কোনো পদক্ষেপ লোৱা নাছিল”।

শেহতীয়াকৈ বিজেপিৰ সভাপতি জে পি নাড্ডাই কৈছিল যে আগন্তুক দিনত সকলো আঞ্চলিক দল নোহোৱা হৈ যাব আৰু কেৱল বিজেপিয়েহে ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ৰাজনৈতিক দল হৈ থাকিব। ‘নাড্ডা ডাঙৰীয়াৰ এই বক্তব্যৰ অৰ্থ আছিল বিজেপিয়ে আঞ্চলিক দল আৰু গণতন্ত্ৰৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হৈ অহা বিৰোধীৰ কণ্ঠক মষিমূৰ কৰিব বিচাৰিছিল। অৰ্থাৎ বিজেপিয়ে গণতন্ত্ৰক য’ৰ পৰা উৎপত্তি হৈছিল , তাৰ পৰাই গণতন্ত্ৰক চেপি ধৰিব বিচাৰিছিল’-আৰজেডি নেতা তেজস্বী যাদৱে আৰু কয়- “নাড্ডা ডাঙৰীয়াৰ এই বক্তব্যই নিশ্চিতভাৱে জেডি(ইউ) আদি আঞ্চলিক দলসমূহক শংকিত কৰি তুলিছিল আৰু হয়তো নীতিশৰ হঠাৎ পদক্ষেপৰ সূচনা কৰিছিল।”

ইয়াৰ উপৰিও শেহতীয়াকৈ বিজেপিয়ে পাটনাত সাতটা ফ্ৰন্টাল সংগঠনৰ যৌথ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যনিৰ্বাহক সমিতিৰ বৈঠক অনুষ্ঠিত কৰি আগন্তুক ২০২৪ চনৰ নিৰ্বাচন সন্দৰ্ভত জনসাধাৰণৰ পৰা মতামত ল’বলৈ ৰাজ্যৰ ২৪৩টা বিধানসভা সমষ্টিৰ ভিতৰত ২০০টা প্ৰতিনিধিৰ সকলো ৭৫০ জন প্ৰতিনিধিক ভ্ৰমণ কৰিবলৈ কয়। জেডি(ইউ)ৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সভাপতি ৰাজীৱ ৰঞ্জন সিং ওৰফে লালন সিঙে শোক প্ৰকাশ কৰি কয়, “কিয় মাত্ৰ ২০০ জন, বিজেপিয়ে ২৪৩টা সমষ্টিৰ আটাইকেইটা সমষ্টিলৈ নিজৰ প্ৰতিনিধি পঠিয়াব পাৰিলে। তেওঁ কয়, ‘এই পদক্ষেপে নীতিশ আৰু তেওঁৰ দলৰ নেতাসকলকো আতংকিত কৰি তুলিছিল যে বিজেপিয়ে এতিয়া নিজৰ মিত্ৰজোঁট জেডি(ইউ)ক দুৰ্বল কৰিব বিচাৰিছে।’

জেডি(ইউ)ৰ সূত্ৰই সংবাদ মাধ্যমক জনোৱা মতে, কুমাৰ ডাঙৰীয়াই অৱশ্যে বহুদিনৰ পৰা বিজেপিৰ সৈতে সম্পৰ্ক ছিন্ন কৰাৰ ওপৰত চিন্তা কৰি আছিল যদিও “আৰচিপি সিং এপিচ’ড”-এ তেওঁক “মহাৰাষ্ট্ৰৰ দৰে পৰিস্থিতিৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ” অতি সোনকালে সিদ্ধান্ত ল’বলৈ প্ৰেৰণা দিছিল। . জে ডি ইউৰ এজন নেতাই কয়, ‘বিজেপিয়ে একনাথ শিণ্ডেৰ দৰে ‘আৰ চি পি সিঙ’ক ব্যৱহাৰ কৰি মহাৰাষ্ট্ৰৰ দৰে ৰাজনৈতিক খেল খেলিছিল যদিও সজাগ জে ডি ইউ নেতাই সেই পদক্ষেপক খালত পেলাই দিলে।

১০-০৮-২০২২ [ Images from different sources]

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com ( For Assamese article, Unicode font is necessary)