ভাৰতৰ খাদ্য ডেলিভাৰী এপসমূহে শ্ৰমিকক কেনেদৰে শোষণ কৰিছে?

ভাৰতৰ খাদ্য ডেলিভাৰী এপসমূহে শ্ৰমিকক কেনেদৰে শোষণ কৰিছে?

কাকলি দাস

যেতিয়া খাদ্য যোগানৰ মঞ্চসমূহে ভাৰতীয় বজাৰত প্ৰৱেশ কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁলোকে নিজকে গণতান্ত্ৰিক মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে বিজ্ঞাপন দিছিল , যিয়ে চাকৰি বিচৰা নিবনুৱা শ্ৰমিক আৰু সুবিধা বিচৰা ভোকাতুৰ গ্ৰাহকৰ মাজত সংযোগ স্থাপন কৰিছিল।

তেওঁলোকে ডেলিভাৰী কৰ্মীক ‘অংশীদাৰ’( পাৰ্টনাৰ) হিচাপে গণ্য কৰি আকৰ্ষণ কৰিছিল, আৰু আকৰ্ষণীয় প্ৰৰোচনা আগবঢ়াইছিল। আজি এই মঞ্চসমূহত সমগ্ৰ ভাৰতৰ ৫ লাখৰো অধিক শ্ৰমিকক নিয়োজিত কৰা হৈছে। কিন্তু, তেওঁলোকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাই থাকিলেও, ডেলিভাৰী কৰ্মীৰ বাবে এয়া সুবিধাজনক সুযোগ নহয়।

“সাত বছৰ আগতে ২০১৫ চনত মই দিনটোত ৮-৯ ঘণ্টা খাদ্য ডেলিভাৰী কৰিছিলোঁ আৰু মাহে প্ৰায় ২৫ হাজাৰৰ পৰা ৩০ হাজাৰ টকা উপাৰ্জন কৰিছিলোঁ। এতিয়া ডেলিভাৰীৰ সংখ্যা বাঢ়ি গৈছে আৰু মই দিনটোত ২-৩ ঘণ্টা অতিৰিক্ত সময় দিছো, আৰু তথাপিও একেখিনি টকা অৰ্থাৎ মাহে ২৫,০০০ৰ পৰা ৩০,০০০ টকা কৰিছো। আমাৰ বাবে কামৰ বোজা যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে। তেতিয়া আমাৰ সাপ্তাহিক দিন ছুটী আছিল আৰু আমিও ছুটী ল’ব পাৰিছিলো” – এজন ডেলিভাৰী কৰ্মীয়ে কয়।

RelatedPosts

Hindenburg Research Shuts Down: The End of an Era in Activist Short Selling!

January 20, 2025

Comparative Legal Analysis of the Role of Artificial Intelligence in Human Rights Protection

January 19, 2025

স্মাৰ্টফোন, সামাজিক মাধ্যম আৰু শৈশৱৰ ‘ছন্দপতন ৰিষ্ট’?

January 19, 2025

ভাৰতৰ অন্যতম আগশাৰীৰ খাদ্য ডেলিভাৰী এপত ৰেংকিং ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰা হয় যিয়ে ডেলিভাৰী কৰ্মীসকলক তেওঁলোকৰ কৰ্মক্ষমতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নীলা, ব্ৰঞ্জ, ৰূপ আৰু হীৰা শ্ৰেণীত শ্ৰেণীভুক্ত কৰে। এজন শ্ৰমিকে উপাৰ্জন কৰিব পৰা আয় নিৰ্ণয় কৰাত এই ৰেংকিঙে এক বৃহৎ ভূমিকা পালন কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, হীৰা শ্ৰেণীৰ অংশীদাৰসকলে কম অপেক্ষাৰ সময়ৰ সৈতে অধিক অৰ্ডাৰ ভলিউমৰ বাবে অগ্ৰাধিকাৰ পায়।

কাগজত এই ৰেংকিংসমূহ ন্যায্য পৰিৱেশন মেট্ৰিকৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কৰা হয়, যেনে গ্ৰাহকৰ ৰেটিং, ডেলিভাৰী কৰা অৰ্ডাৰৰ সংখ্যা, আৰু ডেলিভাৰীৰ গতি। কিন্তু এই মেট্ৰিকসমূহে ব্যস্ত মহানগৰত খাদ্য যোগান ধৰাৰ স্থলভাগৰ বাস্তৱতাৰ হিচাপ দিব নোৱাৰে।

“বৰষুণৰ সময়ত প্ৰচণ্ড বানপানী হৈছিল, আৰু চাইলেন্সাৰত পানী সোমাই গৈছিল আৰু যাতায়ত বৃদ্ধি পাইছিল- যাৰ ফলত ডেলিভাৰীত বহু পলম হৈছিল, গতিকে আমি গ্ৰাহকৰ সৈতে যোগাযোগ কৰি তেওঁলোকে ইচ্ছা কৰিলে অৰ্ডাৰ বাতিল কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰিছিলোঁ। কিন্তু বিনিময়ত আমি অভদ্ৰ আচৰণ আৰু নেতিবাচক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সন্মুখীন হও। যদি আমি অৰ্ডাৰ বাতিল কৰো তেন্তে ৩০০-৫০০ টকাৰ ভিতৰত জৰিমনা ভৰিব লাগে, ইয়াৰ উপৰিও তেওঁলোকে আমাৰ বেজৰ লেভেল সলনি কৰে। আমাৰ আইডি এসপ্তাহ বা এমাহৰ বাবে ব্লক হোৱাৰ সম্ভাৱনাও আছে।” – এজন অংশকালীন ডেলিভাৰী কৰ্মীয়ে কয়।

আন এজনে কয়, “এপটোৰ ওপৰত আমাৰ ৰেটিং প্ৰতি সপ্তাহত সলনি হয়। কোনো গ্ৰাহকে ৰেটিং দিছে নে নাই গম পোৱা নাযায়”।

এই ডেলিভাৰী এপসমূহৰ এলগৰিদমসমূহে তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ অৰ্ডাৰসমূহ অনুসৰণ কৰিবলৈ বা নতুন ৰেষ্টুৰেণ্টৰ বাবে পৰামৰ্শ দি এক নিৰৱচ্ছিন্ন অৰ্ডাৰৰ অভিজ্ঞতা প্ৰদান কৰিবলৈ অহৰহ বিকশিত হৈ আছে। বেছিভাগ প্লেটফৰ্মে ব্যৱহাৰকাৰীসকলক ডেলিভাৰীৰ ঠিক পিছতেই তেওঁলোকৰ অভিজ্ঞতাক ৰেটিং দিবলৈ কয়।

কিন্তু এই কেইটামান ক্লিকে ডেলিভাৰী কৰ্মীৰ আয়ত কিমান গুৰুতৰ প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে সেই বিষয়ে বেছিভাগ গ্ৰাহকে অজ্ঞাত হৈয়েই আছে।

“গ্ৰাহকৰ যেনেকৈ আমাক বিচাৰ কৰাৰ অধিকাৰ আছে, তেনেকৈ আমাৰো তেওঁলোকক বিচাৰ কৰাৰ অধিকাৰ থাকিব লাগে। কোম্পানীসমূহেও আমাৰ পৰা ৰেটিং ল’ব লাগে, আৰু আমাৰ ৰেটিঙৰ ভিত্তিত তেওঁলোকে কি ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰে সেই বিষয়ে আমাক জনাব লাগে” – এজন ডেলিভাৰী কৰ্মীয়ে কয়।

“প্ৰায় ৫ৰ পৰা ৬টা বিকল্প আছে – গ্ৰাহক অভদ্ৰ আছিল, গ্ৰাহক ভাল আছিল ইত্যাদি। যদি কোনো গ্ৰাহকে আমাৰ প্ৰতি অভদ্ৰতা কৰে, আমি তেওঁলোকৰ ৰেটিং দি আমাৰ টিম লিডাৰক ফোন কৰোঁ। কিন্তু তেওঁলোকে কেনেকৈ ক্লিয়াৰ কৰে আমি নাজানো৷ আমি জানিব নোৱাৰো।” – এগৰাকী মহিলা ডেলিভাৰী কৰ্মীয়ে কয়।

কেন্দ্ৰীয় নেতা চালাউদ্দিনে কয়, “স্বাধীনতা ক’ত? আমি কি স্বাধীনতা পাইছো, কওকচোন? আপুনি কয় যে আমি কেতিয়া আৰু কিমান কাম কৰিম সেইটো নিৰ্ণয় কৰাৰ স্বাধীনতা আমাৰ আছে, নহয়নে? মই সঁচাকৈয়ে সেই সিদ্ধান্তবোৰ ল’ব পাৰিমনে? মই প্ৰৰোচনা সঁচাই নাপাও৷ এটা উদাহৰণ দিওঁ।…

…. তেওঁলোকৰ এটা প্ৰৰোচনামূলক গাঁথনি আছে। যদি মই ১৯ টা অৰ্ডাৰ ডেলিভাৰী কৰো তেন্তে সেই প্ৰৰোচনা নাপাওঁ। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে পকেটৰ ধনৰ বাবে এই পাৰ্ট টাইম কামৰ দৰে কিবা এটা কৰিব পাৰে। কিন্তু এই ধৰণৰ পাৰ্ট টাইম চাকৰিত কোনেও নিজৰ ঘৰ চলাব নোৱাৰে। ছুইগি, জ’মেটো আদি কোম্পানীত পূৰ্ণকালীনভাৱে কাম কৰা সেই ডেলিভাৰী কৰ্মীসকলক সুধিব যে তেওঁলোকে সঁচাকৈয়ে উপাৰ্জন কৰা ধনেৰে পৰিয়ালক যথেষ্ট ভালদৰে খুৱাব পাৰেনে? ৮ ঘণ্টা কাম কৰাৰ পৰিৱৰ্তে ১৬ ঘণ্টা কাম কৰিছো – এইটো ‘নমনীয় কাম’ নহয়। মাত্ৰ আমাক নূন্যতম মজুৰি দিয়ক।”

গৱেষকসকলে এই ধৰণৰ ব্যৱস্থাক ‘এলগৰিদমৰ দ্বাৰা ব্যৱস্থাপনা’ বা ‘এলগৰিদমিক ব্যৱস্থাপনা’ বুলি বৰ্ণনা কৰিছে, য’ত এটা এপে পৰিচালনাৰ ফালৰ পৰা মানৱীয় পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপ কম বা একেবাৰেই নোহোৱাকৈয়ে এজন শ্ৰমিকৰ অভিজ্ঞতা নিৰ্ণয় কৰি শেষ কৰে।

ইয়াৰ ফলত শ্ৰমিকসকলৰ মানসিক আৰু আৱেগিক স্বাস্থ্যৰ ওপৰত যন্ত্ৰণাদায়ক প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে নিজৰ কৰ্মদিন আৰু কামবোৰক ক্ষুদ্ৰভাৱে গেমিফাইড মেট্ৰিকৰ দ্বাৰা চাবলৈ বাধ্য হয়, আৰু যেতিয়াই কোনো সমস্যাৰ সন্মুখীন হয় তেতিয়াই তেওঁলোকৰ যন্ত্ৰণা বৃদ্ধি পায়।

আনহাতে, যিহেতু ই শ্ৰমিক আৰু গ্ৰাহকৰ মাজত মানৱীয় পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপ কম কৰে, এই এপসমূহে শেষত বৰ্তমানৰ শক্তিৰ ভাৰসাম্যহীনতাক আৰু বেয়া কৰি পেলায় যিয়ে গ্ৰাহকক শ্ৰমিকক অমানৱীয় কৰি তুলিবলৈ উৎসাহিত কৰে।

‘আমাৰ দলৰ নেতাজন সন্ধিয়া ৭ বজাৰ পিছত ‘অফলাইন’ হয়। আমি যেতিয়া ‘জোমাটো কেয়াৰ’লৈ ফোন কৰো, তেতিয়া তেওঁলোকে আমাৰ লগত প্ৰায় দুই-তিনি মিনিট কথা পাতে, আৰু আমাৰ সমস্যাটো বুজাবলৈ কয়। আমি এবাৰ এইটো কৰিলে, তেওঁলোকে সমস্যাটো আন কাৰোবাক প্ৰচেছ কৰিবলৈ ৰেফাৰ কৰে। একে প্ৰক্ৰিয়া পুনৰ আৰম্ভ হয় দ্বিতীয়জন গ্ৰাহক সেৱা ব্যক্তিৰ পৰা, যিয়ে তাৰ পিছত আমাক আন কাৰোবাৰ ওচৰলৈ ৰেফাৰ কৰে। এইদৰে আমি একাধিক মানুহৰ লগত কথা পাতি থাকোঁ, যদি আমি এজন মান্য গ্ৰাহক সেৱা ব্যক্তি পাওঁ তেন্তে সমস্যাটো সমাধান হয়। কিন্তু যদি এনেকুৱা নহয় তেন্তে আমি অফলাইনলৈ যোৱাটো প্ৰয়োজন” – এজন অসহায় খাদ্য ডেলিভাৰী কৰ্মীয়ে কয়।

“ডেলিভাৰী এক্সিকিউটিভ আৰু কোম্পানীটোৰ মাজত একমাত্ৰ সংযোগ হৈছে জি-ফৰ্ম। তাৰ লগে লগে, লগতে, আমি সঁহাৰি পাম বুলি কোনো নিশ্চয়তা নাই। ৩০% সম্ভাৱনা যে তেওঁলোকে সঁহাৰি দিব, ৭০% তেওঁলোকে নিদিয়ে” – তেওঁ আৰু কয়।

বিশ্ব উত্তৰত শক্তিশালী শ্ৰম আইনসমূহে তাত শ্ৰমিকসকলক উন্নত সুৰক্ষাৰ বাবে আন্দোলন আৰম্ভ কৰিবলৈ গিগ কৰিবলৈ প্লেটফৰ্মৰ অনুমতি দিছে যদিও ভাৰতত এই কোম্পানীসমূহে নিজকে উপকাৰী হিচাপে স্থান দিবলৈ সক্ষম হৈছে কাৰণ ই ‘অৰ্ধদক্ষ’ শ্ৰমিকসকলক চাকৰি প্ৰদান কৰে। ২০২০ চনত প্ৰৱৰ্তন কৰা ভাৰতীয় সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতাৰ উদ্দেশ্য আছিল গিগ কৰ্মীসকলক সামাজিক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰি তেওঁলোকৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰা। অৱশ্যে এতিয়াও কাৰ্যকৰী হোৱা নাই।

“আজি যদি ছুইগি, জোমাটো, ওলা, উবেৰৰ শ্ৰমিকসকলে শোষিত হয় – আৰু আমি যদি শ্ৰম মন্ত্ৰালয়লৈ যাব বিচাৰো, আমাক কোৱা হয় , তোমালোক আমাৰ ‘অংশীদাৰ’ নহয়নে? আমি আপোনাৰ সমস্যা কেনেকৈ সমাধান কৰিম? আপুনি আমাৰ অধীনলৈ নাহে। আমি যদি পৰিবহণ মন্ত্ৰালয়লৈ যাওঁ তেন্তে তেওঁলোকে কয় যে তেওঁলোকৰ আমাৰ লগত কোনো সম্পৰ্ক নাই। আমি যদি ‘আই টি’ মন্ত্ৰালয়লৈ যাওঁ তেন্তে তেওঁলোকে কয় যে এইটোক লৈ আমাৰ একো নাই। গতিকে কোনটো মন্ত্ৰালয়ে, কোনটো বিভাগে আমাক সেৱা আগবঢ়াব?” – কেন্দ্ৰীয় নেতাগৰাকীয়ে কয়।

২০১৭ চনৰ পৰা হাজাৰ হাজাৰ ডেলিভাৰী ‘অংশীদাৰ’-এ অন্যায় কৰ্ম পৰিস্থিতিৰ বিৰুদ্ধে ৰাজহুৱাভাৱে মাত মাতিছে। বহুতে ছ’চিয়েল মিডিয়াত নামিছে যাতে সাধাৰণ জনতাক তেওঁলোকে সন্মুখীন হোৱা সমস্যাৰ বিষয়ে ভালদৰে ধাৰণা কৰিব পাৰে। আৰু তথাপিও, বেছিভাগ গ্ৰাহকে এই এপসমূহে প্ৰদান কৰা টেক সক্ষম সুবিধা উপভোগ কৰিয়েই থাকে, সময়মতে, আৰু ছুপাৰফাষ্ট ডেলিভাৰীৰ বাবে এজন শ্ৰমিকে দিয়া মূল্যৰ বিষয়ে একেবাৰে অজ্ঞাত হৈ থাকে।

কাকলি দাসৰ মূল ইংৰাজী লেখাৰ অসমীয়া ভাঙনিঃ অৰবিন্দ ৰাভা 

[Images from different sources]

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking.  You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com ( For Assamese article, Unicode font is necessary)