সংগীত ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰৰ এক সুকীয়া পৰিচয়

পাৰ্থজিৎ সূত্ৰধৰ

গল্প, আৱেগ আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰকাশৰ এক চিৰ যুগমীয়া ঐতিহ্য বহন কৰা ভাৰতীয় বোলছবিৰ পশ্চিমীয়া সমকক্ষৰ পৰা এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশত পৃথক, সংগীত আৰু গীতৰ ব্যাপক আৰু অবিচ্ছেদ্য ভূমিকা ভাৰতীয় বোলছবিক অন্য পশ্চিমীয়া ছবিতকৈ এক বেলেগ ভাষা প্ৰদান কৰি আহিছে।

সংগীত কাহিনীৰ এক অন্যতম অংশ হৈ পৰে, ছবিৰ কাহিনী চিত্ৰ নাট্যক আগবঢ়াই লৈ যোৱাত সহায়ক হয় । নিজৰ মাজতে এটা চৰিত্ৰ হৈ পৰে, আৱেগ প্ৰকাশ কৰে আৰু দৰ্শকৰ সৈতে গভীৰভাৱে অন্তৰ্নিহিত স্তৰত সংযোগ স্থাপন কৰে।

এই অনন্য বোলছবি পৰম্পৰাৰ ঘাইশিপাডাল নৃত্য, নাটক, সংগীত আদি প্ৰাচীন ভাৰতীয় পৰিবেশন কলাৰ পৰাই সৃষ্টি হোৱা বুলি প্ৰমাণ পোৱা যায়।

সংগীত ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰৰ এক সুকীয়া পৰিচয় — Image: Powershift

গভীৰভাৱে আন্তঃসংলগ্ন এই ৰূপবোৰ ভাৰতত কাহিনী পৰিবেশন কলাৰ সদায় এক অবিচ্ছেদ্য অংগ হৈ আহিছে। চিনেমা আহি পোৱাৰ লগে লগে ই স্বাভাৱিকতে এই উপাদানসমূহ গ্ৰহণ কৰি সংগীত আৰু গীতক কাহিনী চিত্ৰনাট্যক আগবঢ়াই নিয়াত নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল।

পাৰ্চী থিয়েটাৰৰ প্ৰচুৰ প্ৰভাৱ পৰা অতীজৰ ভাৰতীয় চিনেমাই পৰ্দাত সংগীত নাটকৰ উত্থানৰ সাক্ষী হৈছিল। প্ৰায়ে জনপ্ৰিয় মঞ্চ প্ৰযোজনাৰ অভিযোজন কৰা এই ছবিবোৰত বিশদ সংগীতৰ সংখ্যা আছিল যিয়ে মনোৰঞ্জন আৰু গল্প উপস্থাপনত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আহিলা হিচাপে কাম কৰিছিল।

ভাৰতীয় চিনেমাৰ পিতৃ হিচাপে সততে কৃতিত্ব দিয়া কিংবদন্তি চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাতা দাদাছাহেব ফালকে ভাৰতীয় দৰ্শকৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ অন্তৰ্নিহিত আকৰ্ষণক স্বীকৃতি দি সংগীত আৰু গীতক তেওঁৰ অগ্ৰণী ৰচনাসমূহত সন্নিৱিষ্ট কৰিছিল।

ধ্ৰুপদী সংগীতৰ ব্যৱহাৰ ভাৰতীয় ছবিৰ এক উল্লেখোগ্য দিশ। ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ চহকী ইতিহাস আৰু হিন্দুস্তানী আৰু কৰ্ণাটকৰ দৰে বৈচিত্ৰময় ৰূপে ভাৰতীয় চিনেমাৰ সংগীতৰ পৰিৱেশক গভীৰভাৱে গঢ় দিছে। শাস্ত্ৰীয় সংগীতত পোৱা জটিল ৰাগ, সুৰীয়া গঠন, ছন্দময় আৰ্হিক সৃষ্টিশীলভাৱে অভিযোজিত কৰি চলচ্চিত্ৰ গীতত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।

হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীত : পৃথক প্ৰকৃতিৰ বাবে পৰিচিত আৰু সুৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীতে উত্তৰ ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰ সংগীতত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে। খামাজ, য়মন, ভৈৰৱীৰ দৰে ৰাগৰ ব্যৱহাৰে গীতত গভীৰতা আৰু আৱেগিক অনুৰণন যোগ কৰি হিন্দী চলচ্চিত্ৰ সংগীতৰ এক প্ৰতিকী স্বৰূপ হৈ পৰিছে।

কৰ্ণাটকীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীত : জটিল কণ্ঠ কৌশল আৰু জটিল ছন্দীয় গঠনৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি কৰ্ণাটিক শাস্ত্ৰীয় সংগীতে দক্ষিণ ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰ সংগীতত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে। কৰ্ণাটক ৰাগ, কণ্ঠ সজ্জা, মৃদংগম আৰু ঘাটমৰ দৰে টান বাদ্যৰ ব্যৱহাৰে দক্ষিণ ভাৰতীয় চিনেমাৰ বাবে এক অনন্য আৰু স্বকীয় ধ্বনিৰ সৃষ্টি কৰিছে ।

দশক দশক ধৰি ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰ সংগীতৰ বিকাশ ঘটিছে, নতুন ধাৰাক আকোৱালি লৈছে আৰু সমসাময়িক প্ৰভাৱক সন্নিৱিষ্ট কৰি আহিছে। শাস্ত্ৰীয় সংগীত প্ৰেৰণাৰ এক উল্লেখযোগ্য উৎস হৈয়েই আছে যদিও চলচ্চিত্ৰ সংগীতে লোকসংগীত, জনপ্ৰিয় সতঃস্ফুৰ্ত সংগীত তথা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ধাৰাসমূহৰ প্ৰভাৱান্বিত হৈছে

১৯৫০ চনৰ পৰা ১৯৮০ চনলৈকে এই সময়ছোৱাক প্ৰায়ে ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰ সংগীতৰ সোণালী যুগ বুলি গণ্য কৰা হয়। শচীন দেৱ বৰ্মনৰ দৰে কিংবদন্তি সংগীত পৰিচালকসকলে এই যুগৰ শঙ্খনাদ কৰিছিল। আৰ.ডি.বৰ্মন ( ৰাহুল দেৱ বৰ্মন), আৰু শংকৰ-জয়কিশনে সৃষ্টি কৰিছিল কালজয়ী সুৰ যিয়ে লাখ লাখ লোকৰ হৃদয় আকৰ্ষণ কৰিছিল।

এই যুগত ৰোমান্টিক গীত, আত্মাস্পৰ্শী গজল, দেশপ্ৰেমমূলক গীতৰ এক ফুলনি সদৃশ প্ৰতিচ্ছবিৰ সৃষ্টি হৈ পৰিছিল । কিশোৰ কুমাৰ, মান্না দে , হেমন্ত মুখপাধ্যায় , মহম্মদ ৰফি , লতা মঙ্গেশকাৰ আদিৰ দৰে চিৰনমস্য কিংবদন্তি সংগীতশিল্পী সকলে ভাৰতীয় সঙ্গীতৰ ধাৰাক এক খাপ আগুৱাই লৈ যোৱাত অভূতপূৰ্ব অবদান আগবঢ়াইছিল । গীতৰ কথা ও এই সময়ছোৱাৰ এক অন্যতম নিদৰ্শন আছিল ।

শেহতীয়া দশকবোৰত ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰ সংগীতত পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা আৰু উদ্ভাৱনৰ উত্থান ঘটিছে। সমসাময়িক সংগীত পৰিচালকে পৰম্পৰাগত ভাৰতীয় উপাদানসমূহক ৰক, পপ, আৰু ইলেক্ট্ৰনিক সংগীতৰ দৰে পশ্চিমীয়া ধাৰাসমূহৰ সৈতে সংযোজন কৰি এক নতুন ধৰণৰ শব্দৰ সৃষ্টি কৰিছে।

ভাৰতীয় চিনেমাত সংগীত আৰু গীতৰ ব্যৱহাৰে উদ্যোগটোৰ বিকাশত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছে,সংগীতে আৱেগিক অনুঘটক হিচাপে কাম কৰে, দৰ্শকৰ সৈতে গভীৰ স্তৰত সংযোগ স্থাপন কৰে। আকৰ্ষণীয় সুৰ আৰু আত্মাস্পৰ্শী গীতৰ কথাবোৰ প্ৰায়ে তৎক্ষণাত দৰ্শকক আপ্লুত কৰে যাৰ ফলশ্ৰতিত ছবিখনৰ সীমা অতিক্ৰম কৰি স্বতন্ত্ৰ জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰে। বহুসময়ত ছবিৰ কাহিনী অথবা বা পটভূমি শক্তিশালী নহলেওঁ সংগীতে ছবিখনক বাণিজ্যিকভাৱে সফল কৰাত ইন্ধন যোগায় ।

সমাজৰ মূল্যবোধ, আকাংক্ষা, পৰিৱৰ্তিত সময়ৰ প্ৰতিফলন ঘটাই চলচ্চিত্ৰ গীত ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ হৈ পৰিছে। প্ৰায়ে সংগীতে সমাজব্যৱস্থাৰ এক ভাষ্য হিচাপেও কাম কৰে, প্ৰেম, বিচ্ছেদ, সামাজিক অন্যায়, ভাৰতৰ পৰিৱৰ্তিত মুখৰ দৰে বিষয়ক সম্বোধন কৰে।

ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰ সংগীতে বিশ্বব্যাপী স্বীকৃতি লাভ কৰিছে, বহু গীত আৰু শিল্পীয়ে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰশংসা লাভ কৰিছে। সমগ্ৰ বিশ্বতে বলীউড সংগীতৰ জনপ্ৰিয়তাই ভাৰতীয় চিনেমাৰ বিশ্বব্যাপী প্ৰভাৱ বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছে ।

সংগীত আৰু গীতৰ অনন্য আৰু ব্যাপক ব্যৱহাৰে ভাৰতীয় চিনেমাক পশ্চিমীয়া চিনেমাতকৈ পৃথক কৰি তুলিছে। ই কাহিনী পৰিবেশন কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ,তথা সাংস্কৃতিক প্ৰতিফলন। ঐতিহাসিক আৰু শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ প্ৰভাৱে চলচ্চিত্ৰ সংগীতৰ বিৱৰ্তনক গঢ় দিছে, যাৰ ফলত এক সমৃদ্ধ আৰু বৈচিত্ৰময় সংগীতৰ পৰিৱেশৰ সৃষ্টি হৈছে।

ভাৰতীয় চিনেমাৰ বিকাশ অব্যাহত থকাৰ লগে লগে সংগীতৰ ভূমিকা নিঃসন্দেহে কেন্দ্ৰীয় হৈ থাকিব, যাৰ ফলত ভাৰতীয় চিনেমাৰ আত্মাই প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি দৰ্শকৰ মাত অনুৰণন ঘটাটো নিশ্চিত কৰিব।

Parthsjit Sutradhar is a student of Journalism Department, Gauhati University

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com(For Assamese article, Unicode font is necessary) Images from different sources.