সংবিধান দিৱসৰ নামত গণতন্ত্ৰক উপহাস

এইচ শ্ৰীকান্ত

“মোডী@২০২০” শীৰ্ষক এখন প্ৰচাৰধৰ্মী গ্ৰন্থৰ ওপৰত বিশ্ববিদ্যালয়সমূহক তৰ্ক প্ৰতিযোগিতা, মত বিনিময় আৰু আলোচনা অনুষ্ঠিত কৰিবলৈ আহ্বান জনোৱাৰ পিছত ইউজিচিয়ে শেহতীয়াকৈ সংবিধান দিৱসৰ দিনা ‘গণতন্ত্ৰৰ মাতৃ হিচাপে ভাৰত’ শীৰ্ষক বিষয়বস্তুৰ ওপৰত আলোচনা চক্ৰ আয়োজন কৰাৰ নিৰ্দেশ জাৰি কৰিছে।

‘গণতন্ত্ৰৰ মাতৃ‘- এই পৰ্যন্ত কোনো জাতীয় নেতাই কেতিয়াও এনে অৰ্থহীন দাবী কৰা নাছিল।

ইয়াৰ বিপৰীতে ভাৰতীয় সমাজৰ স্তৰভিত্তিক আৰু অগণতান্ত্ৰিক স্বৰূপক স্বীকাৰ কৰি আমাৰ জাতীয় নেতাসকলে গণতান্ত্ৰিক আৰু ধৰ্মনিৰপেক্ষ মূল্যবোধৰ ৰক্ষা কৰা সংবিধান এখনক আকৃতি দিবলৈ কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰিছিল, আৰু স্বাধীনতা, সমতা আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ উদাৰ ধাৰণাক সমৰ্থন কৰিছিল।

ৰজা আৰু খাপ পঞ্চায়তক মহিমামণ্ডিত কৰি আলোচনা চক্ৰ আয়োজন কৰাটো ভাৰতীয় সংবিধানক উপহাস কৰাৰ সমান।

১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰৰ দিনটো আধুনিক ভাৰতৰ ইতিহাসত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিন। সেইদিনা ভাৰতৰ সংবিধান সভাই নির্ধাৰিত কাম সম্পূর্ণ কৰি ভাৰতীয় সংবিধানৰ খচৰা আনুষ্ঠানিকভাৱে অনুমোদন জনাইছিল৷ প্ৰায় তিনি বছৰ ধৰি সংবিধান সভাৰ ২৯৯ জন সদস্যৰ কঠোৰ পৰিশ্ৰমৰ বাবেই ভাৰতীয় সংবিধানে সুনিৰ্দিষ্ট ৰূপ ল’লে।

আমাৰ সাংবিধানিক নিৰ্মাতাসকলে কেৱল প্ৰাচীন গণৰাজ্যবাদী পৰম্পৰাৰ পৰাই নহয়, ব্ৰিটেইন, আমেৰিকা, ফ্ৰান্স আৰু আয়াৰলেণ্ডৰ আধুনিক সাংবিধানিক পৰীক্ষাৰ পৰাও প্ৰেৰণা লৈছিল। ৩৯৫ টা অনুচ্ছেদ, ৮ টা অনুসূচী আৰু ২২ টা অংশ থকা ভাৰতীয় সংবিধান বিশ্বৰ ভিতৰতে সৰ্ববৃহৎ লিখিত সংবিধান। ড° বি.আৰ. আম্বেদকাৰে ভাৰতক ডমিনিয়নৰ মৰ্যাদা অতিক্ৰম কৰিবলৈ সক্ষম কৰাত ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত আধুনিক গণৰাজ্যত পৰিণত হয়।

ভাৰতীয় সংবিধানৰ ইতিহাস ঔপনিৱেশিক শাসনৰ পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ ইতিহাসৰ সৈতে ঘনিষ্ঠভাৱে জড়িত আছিল। ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে যুঁজি থকাৰ সময়ত আমাৰ জাতীয় নেতাসকলে আমাৰ নিজা সংবিধানৰ আকাংক্ষা কৰিছিল যিয়ে এখন সাৰ্বভৌম গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰিব। যদিও ভাৰতীয়সকলে এশ বছৰৰো অধিক সময় সংগ্ৰাম কৰিছিল, তথাপিও দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছতহে স্বাধীনতা সম্ভৱ হৈ উঠিছিল।

যুদ্ধৰ পাছত ব্ৰিটেইন ইমানেই দুৰ্বল হৈ পৰিল যে ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পোৱা অসন্তুষ্টিক নিয়ন্ত্ৰণ কৰি ভাৰতত ঔপনিৱেশিক শাসন অব্যাহত ৰাখিবলৈ অসুবিধা পালে। যদিও উইন্সটন চাৰ্চিলে যুদ্ধত জয়ী হয়, তথাপিও নিৰ্বাচনত তেওঁৰ দলটো পৰাজিত হয়। ক্লেমেণ্ট এটলীৰ নেতৃত্বত লেবাৰ পাৰ্টিৰ চৰকাৰে, ভাৰতত ব্ৰিটিছ শাসনৰ অন্ত পেলোৱাৰ সিদ্ধান্ত লৈ ভাৰত ৰাষ্ট্ৰৰ ভৱিষ্যতৰ সিদ্ধান্ত ল’বলৈ সংবিধান বিধানসভা গঠন কৰাৰ উদ্দেশ্য ঘোষণা কৰে।

ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ সুবিধাৰ বাবে ১৯৪৬ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত সাম্ৰাজ্যবাদী চৰকাৰক সহায় কৰিবলৈ এখন অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰ গঠন কৰা হয়, য’ত জৱাহৰলাল নেহৰুক উপ-ৰাষ্ট্ৰপতি, চৰ্দাৰ পেটেলক গৃহমন্ত্ৰী আৰু মুছলিম লীগৰ লিয়াকুৱাট আলী খান বিত্তমন্ত্ৰী হিচাপে গঠন কৰা হয়। সমান্তৰালভাৱে সংবিধান সভাৰ সদস্যসকলকো পৰোক্ষভাৱে প্ৰাদেশিক বিধানসভাৰ নিৰ্বাচিত সদস্যৰ মাজৰ পৰা নিৰ্বাচিত কৰা হৈছিল।

১৯৪৬ চনত যেতিয়া কেবিনেট মিছন ভাৰতলৈ আহিছিল, তেতিয়া মহম্মদ আলী জিন্নাই পৃথক পাকিস্তানৰ দাবী উত্থাপন কৰিছিল। তেওঁৰ দাবী মানি ল’লেহে মুছলিম লীগৰ প্ৰতিনিধিয়ে সংবিধানসভাত যোগদান কৰিব বুলি ঘোষণা কৰে। মুছলিম লীগৰ বিৰোধিতাৰ বাবেই ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সংবিধান সভাৰ সভা আহ্বান কৰিবলৈ কুণ্ঠাবোধ কৰিছিল।

জৱাহৰলাল নেহৰুৱে গণপ্ৰতিৰোধৰ ভাবুকি দিয়াৰ পিছতহে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ১৯৪৬ চনৰ ৯ ডিচেম্বৰত সংবিধান সভাৰ প্ৰথমখন বৈঠক আহ্বান কৰিবলৈ সন্মত হয়।২১১ জন সদস্যৰে অংশগ্ৰহণ কৰা প্ৰথমখন অধিৱেশনত ড° বাবু ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদক সংবিধান সভাৰ স্থায়ী সভাপতি হিচাপে নিৰ্বাচিত কৰা হয় । মুছলিম লীগৰ সকলো প্ৰতিনিধিয়ে অধিৱেশন বৰ্জন কৰে।

১৯৪৬ চনৰ ১৩ ডিচেম্বৰত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে ঐতিহাসিক ‘বস্তুনিষ্ঠ সংকল্প’ আগবঢ়ায়। কিন্তু মুছলিম লীগৰ প্ৰতিনিধিৰ অনুপস্থিতিৰ বাবে এই প্ৰস্তাৱৰ আলোচনা পিছুৱাই দিয়া হয়।

ইফালে দেশৰ সাম্প্ৰদায়িক পৰিস্থিতি অধিক ভয়াৱহ হৈ পৰে, দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত দাঙ্গা দেখা গ’ল। ১৯৪৭ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত লৰ্ড মাউণ্টবেটেনক ভাইচৰয় হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়। ৰাজনৈতিক সহমত বিচাৰি তেওঁ শিমলাত যিখন বৈঠক আহ্বান কৰিছিল, সেইখন বিফল হৈছিল, কিয়নো জিন্নাই পাকিস্তানৰ দাবীত অটল আছিল। আনকি মহাত্মা গান্ধীয়েও জিন্নাক পতিয়ন নিয়াব নোৱাৰিলে।

ভাৰতক একত্ৰিত কৰি ৰাখিবলৈ গান্ধীয়ে জিন্নাক প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে প্ৰস্তাৱ দিছিল। কিন্তু তেওঁৰ প্ৰস্তাৱ নেহৰু আৰু পেটেলৰ ভাল লগা নাছিল। গান্ধীৰ ইচ্ছাৰ বিৰুদ্ধে কংগ্ৰেছ নেতাসকলে ব্ৰিটিছ ভাৰত বিভাজনৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিলে।

বিভাজনৰ সিদ্ধান্তৰ পিছত হোৱা সাম্প্ৰদায়িক দাঙ্গাৰ মাজতে প্ৰস্তাৱিত ছেদ কৰা ভাৰতৰ পৰা অহা সংবিধান সভাৰ নিৰ্বাচিত সদস্যসকলে ১৯৪৭ চনত পুনৰ কাম আৰম্ভ কৰিবলৈ মিলিত হয়। ভাৰতৰ ভিতৰৰ প্ৰদেশসমূহৰ পৰা মুছলিম লীগৰ সদস্যসকলে সংবিধানসভাত উপস্থিত থাকিবলৈ সন্মত হয় । সদন, ৰাজকীয় ৰাজ্যসমূহেও নিজৰ প্ৰতিনিধি পঠিয়াইছিল।

২২ জুলাইত বিধানসভাই ৰাষ্ট্ৰীয় পতাকা গ্ৰহণ কৰে। ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টৰ স্বাধীনতা দিৱসত সেইদিনা সংবিধান বিধানসভাৰ মজিয়াৰ পৰা জৱাহৰলালৰ বিখ্যাত ‘ট্ৰিষ্ট উইথ ডেষ্টিনি’ ভাষণ দিয়া হয়। মাজনিশা ১২ বজাত সদস্যসকলে শপত গ্ৰহণ কৰে। স্বাধীনতাৰ প্ৰাকক্ষণত মহাত্মা গান্ধীৰ পৰামৰ্শ মতে জৱাহৰলাল নেহৰুৱে ড° আম্বেদকাৰক তেওঁৰ চৰকাৰত আইন মন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনায়।

পৰৱৰ্তী সময়ত আম্বেদকাৰ সংবিধান সভাৰ খচৰা সমিতিৰ অধ্যক্ষ হয়। বিভিন্ন উপ-সমিতি গঠন কৰা হৈছিল আৰু তেওঁলোকৰ পৰামৰ্শসমূহ সংকলন কৰি বিতৰ্কৰ বাবে দাখিল কৰা হৈছিল। প্ৰতিটো প্ৰবন্ধ আৰু দফাৰ ওপৰত সুক্ষ্ম আলোচনা হৈছিল। তীব্ৰ আলোচনাৰ অন্তত সকলো সিদ্ধান্ত গণতান্ত্ৰিকভাৱে লোৱা হৈছিল।

যিহেতু সদস্যসকল বিভিন্ন মতাদৰ্শৰ অন্তৰ্গত আৰু বিভিন্ন সামাজিক স্বাৰ্থক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছিল, সেয়েহে বিধানসভাৰ ভিতৰত উত্তপ্ত বিতৰ্ক আৰু মতানৈক্যৰ সৃষ্টি হৈছিল। কিন্তু ভাৰতৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ দায়বদ্ধতাই তেওঁলোকক একেলগে কাম কৰি বিভিন্ন বিতৰ্কিত বিষয়ত একমতত উপনীত হ’বলৈ বাধ্য কৰাইছিল।

কমিউনিষ্ট আৰু আৰ এছ এছৰ সদস্যৰ অনুপস্থিতিয়ে এনে এখন সংবিধানৰ জন্মত সহায় কৰিছিল যিখন বিষয়বস্তুৰ ফালৰ পৰা বহুলাংশে উদাৰ গণতান্ত্ৰিক আছিল, কিন্তু কল্যাণমুখী আছিল। ই উদাৰ অধিকাৰৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰিছিল আৰু সুদূৰ ভৱিষ্যতত এখন ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু সমতাবাদী সমাজৰ দৃষ্টিভংগী আমাক দিছিল।

ডাঃ বি.আৰ. আম্বেদকাৰে ৰাজনৈতিক সমতাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়া সংবিধান আৰু অসমান আৰু স্তৰভিত্তিক হৈ থকা ভাৰতীয় সমাজৰ মাজত থকা বৈপৰীত্যৰ বিষয়ে আম্বেদকাৰ অজ্ঞাত নাছিল।

সেয়েহে সংবিধান সভাৰ অন্তিম ভাষণত তেওঁ সদস্যসকলক সকীয়াই দিছিল- “১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত আমি বৈপৰীত্যৰ জীৱনত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ ওলাইছো। ৰাজনীতিত আমাৰ সমতা থাকিব আৰু সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক জীৱনত আমাৰ বৈষম্য থাকিব। ৰাজনীতিত আমি এজন মানুহ এক ভোট আৰু এজন ভোট এক মূল্যৰ নীতিক স্বীকৃতি দি থাকিম। আমাৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক জীৱনত আমি আমাৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক গাঁথনিৰ কাৰণে এজন মানুহৰ এক মূল্যবোধৰ নীতিক অস্বীকাৰ কৰি যাম। কিমান দিনলৈ আমি এই বৈপৰীত্যৰ জীৱনটো জীয়াই থাকিম? আমি কিমান দিনলৈ আমাৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক জীৱনত সমতাক অস্বীকাৰ কৰি যাম? যদি আমি দীৰ্ঘদিন ধৰি অস্বীকাৰ কৰি থাকিব লাগে, তেন্তে আমি কেৱল আমাৰ ৰাজনৈতিক গণতন্ত্ৰক বিপদত পেলাইহে কৰিম।”

আম্বেদকাৰে এই ঐতিহাসিক ভাষণ দিয়াৰ সাতটা দশক পাৰ হৈ গ’ল৷ আজি আমি নিজকে ক’ত পাওঁ?

হয়, ভাৰতে বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে। গণতান্ত্ৰিক পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা বিফল হোৱা আন বহু উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক ৰাজ্যৰ দৰে নহয়, ভাৰতত এতিয়াও গণতন্ত্ৰৰ আভাস দেখা যায় আৰু প্ৰতি পাঁচ বছৰৰ মূৰে মূৰে সময়ে সময়ে নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হয়। কিন্তু ভাৰতক ‘গণতন্ত্ৰৰ মাতৃ বা পিতৃ’ হিচাপে ঘোষণা কৰিবলৈ সেইবোৰেই যথেষ্ট নেকি?

ভাৰতত শ্ৰেণী বৈষম্যই কেৱল ফুলি উঠাই নহয়; দ্ৰুতগতিত বহল হৈ আহিছে। দলিত, আদিবাসী আৰু মহিলাৰ ওপৰত আজিও চলি আছে অত্যাচাৰ। সংখ্যালঘুৰ অধিকাৰ অহৰহ ভাবুকিৰ সন্মুখীন হৈছে। ধৰ্মীয় আৰু জাতীয় জিংগোইজম বৃদ্ধি পাইছে। অগণতান্ত্ৰিক আৰু ঔপনিৱেশিক আইন এতিয়াও চলি আছে। কেইবাজনো সমাজকৰ্মী, সাংবাদিক, ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আৰু দৰিদ্ৰ লোকে মাহৰ পিছত বছৰ ধৰি বিচাৰ অবিহনে কাৰাগাৰত স্তব্ধ হৈ আছে।

আৰু যিসকলে কামৰ নেতৃত্বত আছে তেওঁলোকে নিজেই সংবিধান ৰক্ষা কৰিব লাগিব, তেওঁলোকে আমাৰ জাতীয় নেতাসকলে সমৰ্থন কৰা সাংবিধানিক মূল্যবোধক ভেঙুচালি কৰাত সক্ৰিয়। সংবিধান দিৱস পালন কৰাৰ সময়ত এই তিক্ত বাস্তৱতাক উপেক্ষা কৰা উচিত নহয়। সংবিধানখনেই নহয়, চৰকাৰ আৰু জনসাধাৰণৰ দ্বাৰা ইয়াৰ প্ৰকৃত কাৰ্যকৰীকৰণেই ভাৰত কোন দিশত আগবাঢ়িছে সেয়া দেখুৱাব।

আমি ভাৰতীয়সকলে মুক্তিৰ বাবে যুঁজ দিয়া জাতীয় নেতাসকলৰ সপোনক স্মৰণ কৰি সাংবিধানিক মূল্যবোধক অক্ষুণ্ণ ৰাখিবলৈ পুনৰ সমৰ্পিত হোৱাৰ লগতে ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত সন্নিৱিষ্ট লক্ষ্যসমূহ বাস্তৱায়িত কৰাৰ বাবে কাম কৰাৰ সময় আহি পৰিছে।

26-11-2022 [Images from different sources]

Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com ( For Assamese article, Unicode font is necessary)