২৫৮ আলোকবৰ্ষ নিলগৰ তৰাৰ প্ৰথম ছৱি 'নাছা'লৈ

• অৰবিন্দ ৰাভা

২৫৮ আলোকবৰ্ষ নিলগৰ তৰাৰ প্ৰথম ছৱি

নিজৰ কাম আৰম্ভ কৰি দিলে হাবলচ্-অৰ উত্তৰসূৰী ‘জেমচ্ ৱেব স্পেছ টেলিস্কোপ’-এ। ২০২১ চনৰ ২৫ ডিচেম্বৰ তাৰিখে মহাকাশলৈ উৰা মাৰি যোৱাৰ ৫১ দিন পিছত ‘জেমচ্ ৱেব স্পেছ টেলিস্কোপ’-অৰ ৬ খন আইনাই নিজৰ কাম আৰম্ভ কৰিছে। ২৫৮ আলোকবৰ্ষ নিলগৰ উৰ্চা মেজৰ নক্ষত্ৰপুঞ্জৰ এটি মাথো তৰাক ‘ফোকাচ’ কৰি যিবোৰ ছৱি ‘নাছা’ৰ দপ্তৰলৈ জেমচ্ বেৱ-এ প্ৰেৰণ কৰিছে, সেইবোৰ পোনপটীয়াকৈ ক’বলৈ হ’লে -‘অনবদ্য’। এই টেলিস্কোপটোৰ পৰিচালনাৰ দায়িত্বত আছে বাল্টিমোৰৰ ‘স্পেছ টেলিস্কোপ চাইন্স ইন্সটিটিউট’ বা ‘এচ.টি.এচ.আই’। ১৪ ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখে ভাৰতীয় সময় অনুসৰি ৪ বাজি ৪১ মিনিটত উৰ্চা নক্ষত্ৰপুঞ্জৰ প্ৰথমখন ছৱি জেমচ্ বেৱ-অৰ লেন্সৰ মাধ্যমেৰে অহাৰ এক মুহুৰ্ত পিছতেই এচ.টি.এচ.আই.ৰ বিজ্ঞানী মাৰ্শ্বাল পেননে মন্তব্য কৰিছিল – ‘অসাধাৰণ’!

হাবলচ্-অৰ কাম কাজৰ বয়স ইতিমধ্যে তিনিদশক পাৰ হৈছে। যান্ত্ৰিক ত্ৰুটিৰে হাবলচ্ এতিয়া জৰ্জৰিত হৈ পৰিছে। বিশেষকৈ হাবলচ্-অৰ প্ৰপেলাৰ আৰু চুপাৰ ৱেব্ কম্পিউটাৰটোক লৈ যোৱা ডেৰ বছৰে চিন্তাত পৰিছিল ‘নাছা’ৰ বিজ্ঞানীসকল। অথচ হাবলচ্-অৰ কৃতিত্বক অৱহেলা কৰাৰো প্ৰশ্ন নাই। এডমন্ড গেলেক্সীৰ পৰা আৰম্ভ কৰি যোৱা ২০১৯ চনত সূৰ্যৰ কৰ’না অঞ্চলৰ বিস্ফোৰণৰ ছৱিও ধৰা পৰিছিল হাবলচ্-অৰ লেন্সত। বয়স বাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে জীৰ্ণ হোৱা হাবলচ্-অৰ বিকল্পৰ বাবে এক দশক আগৰে পৰাই স্পেছ টেলিস্কোপ চাইন্সৰ বিজ্ঞানীসকলে চিন্তা ভাৱনা আৰম্ভ কৰিছিল, কিন্তু বিভিন্ন সময়ত বিভিন্ন অজুহাত, কেতিয়াবা আকৌ ৰাজনৈতিক জোৱাৰ-ভাটা, কেতিয়াবা প্ৰযুক্তিগত ত্ৰুটিৰ দোহাই দি জেমচ্ বেৱ-অৰ উৎক্ষেপণ ক্ৰমশঃ পিছুৱাই থকা হৈছিল। পিছে যোৱা বছৰৰ মে’ মাহত যেতিয়া হাবলচ্-অৰ চুপাৰ কম্পিউটাৰটো সম্পূৰ্ণ বিকল হৈ পৰিল, তেতিয়াৰ পৰাই নাছাৰ ভিতৰ চ’ৰাত জেমচ্ বেৱ-অৰ গুৰুত্ব বাঢ়িল।
যোৱা বছৰ বৰদিনৰ সময়ত মহা আড়ম্বৰতাৰে টেলিস্কোপটোক ৰাওণা কৰোৱাৰ সময়তো দু:শ্চিন্তাৰ শেষ হোৱা নাছিল। বাৰম্বাৰ মনলৈ আহিছিল ১৯৯০ চনৰ স্মৃতি। ৩২ বছৰ আগৰ সেই স্মৃতিৰ কথা ক’বলৈ গৈ মাৰ্শ্বালে কৈছে -‘ হাবলচ্-অৰ মেৰামতিৰ বাবেই ৩ বছৰ সময় লাগিছিল।’ সেইবাবেই উৎক্ষেপণৰ পিছত কোনো ত্ৰুটি-বিচ্যুতি হৈছে নেকি সেয়া জানিবলৈ ৫১ দিনৰ পিছত নাছাৰ বিজ্ঞানীসকলে জেমচ্ বেৱ-অৰ এটা পৰীক্ষা ল’লে। এই পৰীক্ষাত জেমচ্ বেৱ স্পেছ টেলিস্কোপ সফল হ’ল। কিন্তু এতিয়াও সম্পূৰ্ণৰূপে কাম কাজত নিজকে নিয়োগ কৰিবলৈ ৪ মাহ সময় লাগিব জেমচ্ বেৱ-অক।
উৰ্চা মেজৰ নক্ষত্ৰপুঞ্জৰ ছৱিবোৰ আক্ষৰিক অৰ্থত খুব গুৰুত্বপূৰ্ণ নহ’লেও জেমচ্-অৰ বাবে প্ৰাথমিক পৰীক্ষা হিচাপে সেয়া আছিল অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ এক মাইলস্টোন। কাৰণ জেমচ্-অৰ ভিতৰত যিবোৰ আইনা আছে সেইবোৰৰ মাজত সমন্বয় ঘটিছে নে নাই তাৰেই প্ৰমাণ চাবলৈ বিজ্ঞানীসকলে বিচাৰিছিল। ইতিমধ্যে আগতে আমি জেমচ্-অৰ বিষয়ে যৎসামান্য ডাঙি ধৰাৰ প্ৰয়াস কৰিছিলো। তাৰে লিংক পুনৰ দি থলো। সেই লিংকঃ https://wp.me/p8cDQ4-1Y9

মহাকাশৰ যিকোনো আলোককণা চিহ্নিত কৰিবলৈ ‘জেমচ্ ৱেব স্পেছ টেলিস্কোপ’-অৰ ভিতৰত ‘নিয়েৰ ইনফ্ৰাৰেড কেমেৰা’ বা ‘এন.আই.আৰ.ক্যাম’ প্ৰযুক্তি আছে। উৎক্ষেপণৰ ৫১ দিন পিছত প্ৰথম যি ছৱি জেমচ্-এ প্ৰেৰণ কৰিলে, সেই পটভূমিত দুটা বিষয়ত জেমচ্-অক ১০০% নম্বৰ দিব পাৰি বুলি বিজ্ঞানীসকল পতিয়ন গৈছে। প্ৰথমতে, লেন্সৰ ফোকাচ্ একেবাৰে নিখুঁত। দ্বিতীয়তে, যি ৬ খন আইনাই কাম কৰি আছে, সেইবোৰৰ প্ৰতিখনৰ কৌণিক অৱস্থখন সঠিকভাৱে আছে। এতিয়াও ১২ খন আইনাই ডেউকা মেলিবলৈ বাকী আছে। সম্পূৰ্ণ সক্ষম হোৱাৰ পিছত বিজ্ঞানীসকলে আশা কৰিছে যে বহুত নতুন নতুন তথ্যৰ বিষয়ে মানৱ সভ্যতাই জানিবলৈ সমৰ্থ হ’ব।