-ৰাজকুমাৰ ৰাভা |
ৰাভা জাতিৰ ঐতিহাসিক পটভূমি
ৰাভাসকল বস্তুতঃ এটা আদিম জাতি। এওঁলোক অসম, মেঘালয় আৰু পশ্চিমবংগৰ বিভিন্ন স্থানত সিঁচৰতি হৈ আছে। মতবাদ মতে ৰাভাসকলৰ আদি বাসভূমি আছিল ৰাছিয়াৰ ছাইবেৰিয়া। নানা পণ্ডিতে বিভিন্ন মতবাদ আৰু মতভেদৰ সৃষ্টি কৰি গৈছে কাৰণে ঐতিহাসিক পটভূমি সৰ্বসন্মতভাৱে বিচাৰি পোৱা টান। এইটো স্পষ্ট যে সাম্প্ৰতিক সময়ত ৰাভা জাতিৰ স্থান, জনসংখ্যা, পৰিচয় ক্ৰমাগতভাৱে পোহৰলৈ আহিছে আৰু বিজ্ঞানসন্মতভাৱে অধ্যয়নৰ ধাৰা অব্যাহত ৰাখিলে ৰাভা জাতিৰ ঐতিহাসিক পটভূমি অধিক স্পষ্ট আৰু সঠিক ৰূপত পোৱা যাব। এইটো ক’ব পাৰি যে ১৯০৩ চনত প্ৰকাশিত Linguistics Survey of Indiaৰ মানচিত্ৰত সন্নিৱিষ্ট মতে গাৰোপাহাৰ জিলাৰ ‘ফুলবাৰী’ৰপৰা দক্ষিণ কামৰূপৰ ৰাণীলৈকে গাৰোপাহাৰ আৰু খাচিয়া পাহাৰ জিলাৰ উত্তৰ সীমান্তৱৰ্তী কিছু অঞ্চল সামৰি ৰাভা মানুহৰ বাসভূমি হিচাপে চিহ্নিত আছে।
পৰিচয়ঃ নিজস্ব ঐতিহ্য, বৈশিষ্ট্য, বিশ্বাস, আখ্যান, উপাখ্যানেৰে পৰিপুষ্ট ৰাভাসকল এটা পৃথক জনজাতি। ভাৰতীয় সংবিধানত ৰাভা এটা জনজাতি হিচাপে স্বীকৃত। মংগলীয় ফৈদৰ জাতি সামাজিক ফালৰপৰা কেইবাটাও শাখা বা ঠালত বিভক্ত, যেনে—(ক) ৰংদানি (খ) পাতি (গ) মায়তৰি (ঘ) দাহিৰ (ঙ) ততলা (চ) বিতলিয়া (ছ) হানা (জ) কোচ আদি। ৰাভা জাতিৰ এই শাখাবোৰ কেনেকৈ নামকৰণ হৈছিল, তাৰ প্ৰতিটোৰে কাহিনীও আছে। ৰাভাসকল এই ঠাল বা শাখাৰ ভিতৰত ৰংদানি, মায়তৰি আৰু কোচসকলেহে ৰাভা ভাষা জানে আৰু প্ৰচলিত। বিভিন্ন কাল, মান, স্থান অনুসৰি বাকী ঠালবোৰৰ মাজত ৰাভা ভাষাটো প্ৰচলিত নহয় বা নাজানে যদিও সম্প্ৰতি নিজস্ব ভাষাটোক আদৰি লৈছে আৰু ঠাই বিশেষে ক’ব পৰাৰ লগতে প্ৰচলিত হোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। লগতে ৰাভাসকলে কৃষ্টি-সংস্কৃতি, সাজপাৰ আদিত সকলোতে একত্ৰীকৰণ হৈছে।
ভাষাঃ ৰাভা জাতিৰ নিজস্ব ভাষা (দোৱান) আছে। গাণিতিক সংখ্যাও পৰিপূৰ্ণভাৱে আছে। ৰাভা ভাষা নিশ্চিতভাৱে ব্যাকৰণসন্মত। বিশেষ্য, বিশেষণ, সৰ্বনাম, ক্ৰিয়া, অব্যয়, শব্দৰূপ, ধাতুৰূপ ইত্যাদি নিয়ম মানি চলে। ইয়াৰ উপৰি খণ্ডবাক্য, জতুৱা ঠাঁচ আদিৰে প্ৰকাশ ভংগী আছে। মুঠতে ৰাভা ভাষাৰ নিজস্বতা সম্পূৰ্ণকৈ আছে। গৱেষণা আৰু অনুশীলনৰ অভাৱত পূৰ্বতে ৰাভা ভাষা বিস্মৃতিৰ গৰ্ভত হেৰাই গ’লেও সম্প্ৰতি এই ভাষা বহুখিনি উদ্ধাৰ হৈছে আৰু পুনৰ উদ্ধাৰ আৰু সংৰক্ষণৰ নতুন পদক্ষেপ লোৱাত ৰাভা ভাষা ঠন ধৰি উঠা বুলি দৃঢ়তাৰে ক’ব পাৰি।
উদাহৰণ হিচাপে ক’ব পাৰি যে, ৰাভা ভাষাৰ অভিধান ইতিমধ্যে দুখন প্ৰকাশ হৈছে আৰু নিখিল ৰাভা সাহিত্য সভাৰ তৰফৰপৰা আৰু এখন অভিধান প্ৰকাশৰ পথত। ৰাভা, ইংৰাজী আৰু অসমীয়া ভাষাত ‘‘ছামলায়দিনি ৰাওছামি” নামৰ পূৰ্ণাংগ ৰাভা প্ৰশাসনীয় পৰিভাষা প্ৰকাশ পাইছে। বৰ্তমান নিখিল ৰাভা সাহিত্য সভাৰ উদ্যোগত “ফামানচিনি” (পৰিচয়)ৰপৰা পৌৰমৌতকাপছিনি (স্নাতকোত্তৰ) শ্ৰেণীলৈ ৰাভা ডিপ্ল’মা কোৰ্চ পৰীক্ষাৰ বাবে নিজাববীয়া প্ৰচেষ্টাৰে পাঠ্যপুথি যুগুত কৰি উলিয়াই ৰাভা ডিপ্ল’মা পৰীক্ষা ইং ২০১১ চনৰপৰা প্ৰতি বছৰে অনুষ্ঠিত কৰি আহিছে। তদুপৰি ৰাভা ভাষা প্ৰচাৰ, প্ৰসাৰ আৰু উত্তৰণৰ দিশত বেবাক্ ৰাভা ক্ৰৌৰাং ৰুনচুম্ তথা নিখিল ৰাভা সাহিত্য সভাই কাম কৰি আহিছে।
ৰাভা ভাষা উত্তৰণৰ প্ৰথম কালছোৱা বুলি ক’লে ৰাভা উত্তৰণৰ সোণালী যুগ ‘চাম্পায়’ আৰু প্ৰাক্ চাম্পায় বুলি কোৱা হৈছে। ‘চাম্পায়’ ৰাভা ভাষাৰ আলোচনীৰ জৰিয়তে ৰাভা ভাষা জীৱন্ত হৈ উঠে। ইয়াৰ বহু বছৰৰ পিছত ইং ২০০৫ চনত ৰাভা ভাষাৰ প্ৰথম পষেকীয়া বাতৰিকাকত ‘চিঙি খুৰাং’ প্ৰকাশ পায়।
সমাজঃ ৰাভা সমাজ পোনতে মাতৃপ্ৰধানৰ দৰে আছিল যদিও ক্ৰমে পিতৃপ্ৰধানলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে। অৱশ্যে (নোক ধাংকায়) ঘৰ-জোঁৱাই বিয়াৰ ব্যৱস্থাক মাতৃপ্ৰধান বুলি ধৰি ল’ব পাৰি। ল’ৰা-ছোৱালী মাকৰ বাৰায় (গোত্ৰ) অন্তৰ্ভুক্ত হয়। বাপেকৰ বাৰায় ‘পাম’ হ’লে আৰু মাকৰ বাৰায় ৰংখ হ’লে ল’ৰা-ছোৱালীৰ ‘ৰংখ’ বাৰায় অন্তৰ্ভুক্ত হ’ব। মাকৰ বাৰায়ৰ ফালৰপৰা যিমান বাৰায়ৰ জন্ম হয়, সেইবোৰেই ‘মাহাৰী’ আৰু মাহাৰী সূত্ৰে নিকটস্থ মাহাৰীৰ সম্পত্তিৰ অধিকাৰত পূৰ্ণ দাবী থাকে। কিন্তু একেই মাহাৰীৰ কোনো পুৰুষে সেই সম্পত্তি দাবীৰ কোনো হেতু নাথাকে। ৰাভা সমাজত নাৰীৰ স্থান অতি উচ্চ নহ’লেও সমাজত নাৰীৰ স্থান আছে।
ৰাভাসকলৰ বাৰায় মূলত কেইবাভাগত বিভক্ত। বাৰায় (গোত্ৰ)সমূহ হ’ল—পাম বাৰায়, ৰংখ বাৰায়, চিৰা বাৰায়, হাতো বাৰায়, মাতা বাৰায়, ফেনাং বাৰায়, চৰ্চুং বাৰায়, ৰুংদুং বাৰায়, হাকাচাম বাৰায়, বানথো বাৰায়, ছন্দুক বাৰায়, চেৰেংগী বাৰায়, বাকচাক্ বাৰায়, বাইদা বাৰায়, ছংদু বাৰায়, জুৰো বাৰায়, তাৰা বাৰায়, হাদু বাৰায়, হালো বাৰায়, ছন্তোক বাৰায়, দয়নাং বাৰায়, দিপকা বাৰায়, অনে বাৰায়, দাবাং বাৰায়, চিকলাং বাৰায়, চংথপ্ বাৰায়, মেজেংগা বাৰায়, খানদা বাৰায়, বাৰচুং বাৰায়, বানদাহাই বাৰায়, কানত্ৰাং বাৰায়, লকবক্ বাৰায়, চাপাৰ বাৰায়, পৌনচিবক বাৰায় আদি।
সংস্কৃতিঃ ৰাভাসকল নিজস্ব লোকগীতত চহকী। তেনেদৰে লোকসাধু, লোকবিশ্বাস আৰু লোক-সংস্কৃতিৰে ভৰপূৰ। আৱহমান কালৰেপৰা চলি অহা ৰাভাসকলৰ বৰ্ণাঢ্য সংস্কৃতি বৰ্তমান আধুনিকতাৰ পৰশ নোপোৱাকৈ থকা নাই। ৰাভাৰ সমাজ জীৱনত চলি অহা বিভিন্ন পূজা-পাতল, উৎসৱ-পাৰ্বণ আদিত গীত, মাত, সুৰ, তাল, লয়, বাদ্য-নৃত্যৰ সা-সঁজুলি তথা সাজপাৰ অতি প্ৰাঞ্জল ৰূপত চলি আহিছে। ৰং-ৰহইচ নৃত্যৰপৰা যুদ্ধ বা ৰণ, খেতি-বাতি, বিয়া-সবাহ আৰু শ্ৰাদ্ধ আদিতো আৱহমান কালৰেপৰা নৃত্য-গীত চলি আহিছে। এই নৃত্য-গীত আনন্দৰপৰা দুখলৈ, প্ৰেমৰপৰা বিৰহলৈ বিবিধ গথা। ৰাভা কৃষ্টি বৰ্তমানলৈকে ২৪ প্ৰকাৰৰ আছে। তাৰে ভিতৰত মূল নৃত্যসমূহ হ’ল— হামজাৰ, ছাথাৰ, ফাৰকান্তি, হাছং, খোকচি, ছিবোদাৰমাং, বায়খো, পাংবা, না-বোকায়, বহুৰঙী আদি।
ৰাভা কৃষ্টি-সংস্কৃতিত অতীতৰেপৰা চলি অহা প্ৰতীক হ’ল মানছালেংকা বা মাছৰোকা চৰাই। এই মানছালেংকা আৰ্হিত কৰুৱা আৰু বাতিকটিকা নামৰ চৰাইক লৈ এডাল মাৰিত সংলগ্ন কৰি লোৱা হয় কাঠৰ প্ৰতিকৃতিৰে আৰু নাচৰ তালে তালে মতাসকলে নচুৱায় লগতে নাচনীসকলে ৰাভাৰ পৌৰাণিক বীৰ-বীৰাংগনাৰ ঢাল আৰু তৰোৱাল লৈ নৃত্য পৰিৱেশন কৰে। লগতে বাদ্যৰ তালিকাত থাকে খাম, ব্ৰাংচি (বাঁহী), তেংতক্, চিংগা, কাৰানল, বাদুংদুঙা, বাদুংদুপ্পা আদি। ৰাভাৰ ঐতিহ্যমণ্ডিত কৃষ্টি-সংস্কৃতিত এইকেইবিধ বাদ্য আৰু সা-সৰঞ্জাম বৰ্তমান আধুনিকতাৰ যুগতো সম্পূৰ্ণ বিৰাজমান।
পৌৰাণিক আখ্যান আৰু পৰম্পৰাগত বিশ্বাস মতে, ৰাভাসকলৰ ভাষা, কৃষ্টি, খোৱা খাদ্য আদি দানৰূপে পাইছিল জগত সৃষ্টিকৰ্তা স্বয়ং ঋষি মহাদেৱৰপৰা। ৰাভাৰ লোকবিশ্বাসত এতিয়াও বিশ্বাসযোগ্য হিচাপে থকা সেই ধাৰণাসমূহ ৰাভা জীৱনৰ অংগে অংগে প্ৰতীয়মান।
ৰাভা বীৰ-বীৰাংগনাঃ ‘বাহাৰিস্তান ঘায়েবী’ বুৰঞ্জীমতে সোতৰ শতিকাৰ দ্বিতীয় দশকত ‘ছাম্ভোৰ’ ৰাজ্যৰ ৰজা আছিল ৰাজাবীৰ পৰশুৰাম। তেনেদৰে ৰাভা বুৰঞ্জীত বীৰ ৰজা দদান, মাৰুক্ষেত্ৰী আদি যোদ্ধাসকলৰ নাম পোৱা যায়। তেনেকৈ নদাই, চাম্পাই আদি বীৰাংগা সকলো ৰাভা বুৰঞ্জীত উজ্জ্বল হৈ আছে। এই বীৰ-বীৰাংগনাসকলৰ অলেখ কাহিনী পুঞ্জীভূত হৈ আছে। এইসকলৰ ৰাজত্ব কালৰ অনেক স্মৃতি মাকৰী পাহাৰ, ৰংজুলি, কল্যাণপুৰত এতিয়াও আছে। তদুপৰি ফেডাৰ ডোবাতো দদানৰ শেষ স্মৃতি নিৰৱে আছে।
ৰাভাৰ উৎসৱ পূজা-পাতলঃ বুৰঞ্জীত ৰাভাসকলৰ ৰজাবীৰ দদানৰদ্বাৰাই বায়খো পূজা কৰা হৈছিল আৰু ক্ৰমাগতভাৱে বায়খো উৎসৱলৈ পৰিণত হ’ল। ৰাভাসকলৰ প্ৰধান দেৱতা ঋষি বা মহাদেৱ। আখ্যান মতে বায়-খোকচি নামৰ দুই বাই-ভনী দেৱীৰপৰাই বায়খো দেৱী আৰু খোকচি দেৱীক অতীতৰেপৰা ৰাভাসকলে পূজা কৰি আহিছে। তদুপৰি লাভা, দেৱতাকে ধৰি বিভিন্ন দেৱ-দেৱীৰ পূজা কৰি আহিছে। ৰাভাসকল জড় উপাসক। তেওঁলোকে শিল, গছ-গছনিক পূজা কৰি গাহৰি, কুকুৰা, পাৰ আদি উছৰ্গা কৰে।
সমাজ, আচাৰ নীতিঃ ৰাভাসকল মূলতে কৃষিজীৱী। প্ৰাচীন কালৰেপৰা সামাজিকভাৱে ঐক্যবদ্ধতা ৰক্ষা কৰি আহিছে। বন্য জন্তু চিকাৰ, মৎস্য চিকাৰ আদি পুৰুষ-মহিলাই একেলগে কৰে। গাঁৱৰ পূজা-পাতল, বিবাহ, শ্ৰাদ্ধ আদিতো সমানে অংশ গ্ৰহণ কৰে। প্ৰাচীন কালত হোৱা যুদ্ধ-বিগ্ৰহতো মতা-মাইকীৰ সক্ৰিয় সহযোগিতাৰ প্ৰমাণ পোৱা যায়। খেতি-বাতিতো সমভাৱে কাম কৰে। যুদ্ধ-বিগ্ৰহ ভাল পোৱা বাবে ৰাভা জাতিক ক্ষত্ৰিয় বুলিও কোৱা হয়। (খিলঞ্জীয়াৰ সৌজন্যত)