পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগ : দূৰত্ব আৰু ভয়
আমাৰ ঘৰৰ প্ৰতিজন ব্যক্তি আমাৰ সকলোৰে বাবে খুবেই আপোন, বিশেষকৈ আমাৰ পিতৃ মাতৃ আৰু অভিভাৱক সকল। সেয়ে হয়টো আমাৰ মাজত সদায়েই তেওঁলোকৰ পৰা আঁতৰত থাকিবলৈ ভয় এটা থাকে।
মানুহৰ নৱজাতক, লগতে বেছিভাগ স্তন্যপায়ী প্ৰজাতিৰ নৱজাতকে তেওঁলোকৰ যত্ন লওঁতাৰ পৰা পৃথক হ’লে চিন্তা আৰু দুখ প্ৰদৰ্শন কৰে। শিশু সকলে বহু সময় তেওঁলোকৰ আপোন জনৰ পৰা দূৰত থাকিলে কান্দি নিজৰ মনৰ ভাষা কবলৈ চেষ্টা কৰে।
এই ঘটনা হোৱাৰ মূল কাৰণ হৈছে পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগ( separation Anxiety) । পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগক প্ৰাথমিক যত্ন লওঁতাৰ পৰা আঁতৰি থকাৰ ভয় হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হয়। শিশুসকলৰ বাবে তেওঁলোকৰ পৃথকীকৰণৰ ভয় বোৰ কঢ়িয়াই অনাৰ আটাইতকৈ সচৰাচৰ উপায় হ’ল খং আৰু আঁকোৱালি লোৱা।
পৃথকীকৰণ উদ্বেগ ৮ ৰ পৰা ১৪ মাহ বয়সৰ ভিতৰৰ এজন শিশুৰ বিকাশৰ এক স্বাস্থ্যকৰ আৰু স্বাভাৱিক অংশ। অভিজ্ঞতা হিচাপে পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগ সম্ভৱতঃ জীৱনৰ আৰম্ভণিতে বেছিভাগ শিশুৱে অনুভৱ কৰে। যেতিয়া ৪/৫ বছৰীয়া শিশুৱে দৈনিক বিদ্যালয়লৈ যোৱা আৰম্ভ কৰে, তেতিয়া ইয়াৰ প্ৰভাৱ আটাইতকৈ দৃশ্যমানভাৱে লক্ষ্য কৰিব পাৰি।
আমি হয়তো আমাৰ পৰিয়ালত বা আমাৰ বন্ধুবৰ্গৰ মাজত লক্ষ্য কৰিছোঁ কেনেদৰে বহু শিশুৱে প্ৰথমে স্কুললৈ নিয়াৰ সময়ত অত্যন্ত ভয় কৰে আৰু কান্দিবলৈ লয়। লাহে লাহে আৰু লাহে লাহে বিদ্যালয় কৰ্তৃপক্ষৰ সহায়ত আৰু তেওঁলোকৰ বয়সৰ নতুন শিশুৰ সৈতে বাৰ্তালাপ; তেওঁলোক ভয় আৰু উদ্বেগৰ পৰা ওলাই আহে আৰু এনেদৰে তেওঁলোকৰ সামাজিক জীৱনৰ বিকাশত সক্ৰিয়ভাৱে জড়িত হয়।
এই উদ্বেগৰ কাৰণৰ আৰম্ভণি কাৰণ কি বাৰু?
আচলতে, যেতিয়া এজন শিশু বা ব্যক্তিয়ে ঘৰৰ আৰাম, নিৰাপত্তা আদিৰ দৰে এক পৰিচিত পৰিৱেশ এৰি নতুন ঠাইলৈ যাবলৈ বাধ্য হয় তেতিয়াই পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগ আৰম্ভ হ’ব পাৰে।
বিভিন্ন উদ্দেশ্যৰ বাবে নিজৰ প্ৰিয়জনৰ পৰা পৃথক হোৱাৰ দৈনন্দিন পৰিঘটনা কিন্তু কিছু সময়ৰ পিছত এজন ব্যক্তিয়ে উদ্বেগ দূৰ কৰিবলৈ অক্ষম হোৱাৰ ফলত ব্যক্তিজনৰ ভিতৰৰ পৰিত্যাগৰ অনুভূতিও হ’ব পাৰে, যাৰ ফলত ব্যক্তিজনৰ নিজৰ বিভিন্ন মোকাবিলা প্ৰণালী দীৰ্ঘম্যাদী সময়ত ক্ষতিকাৰক হ’ব পাৰে।
মন কৰিবলগীয়া যে পৃথকীকৰণ উদ্বেগ আৰু পৃথকীকৰণ উদ্বেগৰ বিকাৰ সম্পূৰ্ণ পৃথক আৰু উদ্বেগৰ অতিৰিক্ত স্থিতি নিৰন্তৰ আৰু দৈনন্দিন জীৱনৰ ৰুটিনত বিসংগতি সৃষ্টি কৰে।
শিশুৰ পৃথকীকৰণৰ ওপৰত উদ্বেগ হোৱাৰ আশংকা সৃষ্টি হোৱাত পিতৃ-মাতৃৰ শৈলীয়ে এক ডাঙৰ ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে। যিসকলে আধিপত্যবাদী প্ৰতিপালন বা অৱহেলাপূৰ্ণ প্ৰতিপালনৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰে তেওঁলোকৰ পৰিত্যাগৰ ভয়ত অধিক বিপদাশংকা থাকিব পাৰে, তেওঁলোক নিৰন্তৰ পৃথকীকৰণ উদ্বেগত থাকিব পাৰে।
সেয়েহে, তেওঁলোকৰ তত্ত্বাৱধায়কৰ পৰা মৰম – স্নেহ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ তেওঁলোক অধিক নিৰ্ভৰশীল, আকৰ্ষণীয় বা আনকি অধিকাৰী হ’ব উঠিব পাৰে। পৰিয়ালৰ ইতিহাসও আন এটা কাৰণ হ’ব পাৰে।
তাৰ বাহিৰেও চলিত মহামাৰী, লকডাউন ৰখাৰ সীমাবদ্ধতা, সামাজিক দূৰত্ব ইত্যাদিয়ে মানুহৰ মাজত পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। আনকি পৰিয়ালৰ খুব আপোন এজনৰ লগত হঠাৎ হৈ যোৱা দুৰ্ঘটনাই এজন ব্যক্তিৰ মাজত এই উদ্বেগ আনি দিব পাৰে।
সেয়েহে আমাৰ সকলো প্ৰিয়জনৰ সৈতে যিকোনো উপায়েৰে সংযুক্ত হৈ থকাটো সময়ৰ প্ৰয়োজন যাতে এই পৃথকীকৰণ অস্থায়ী হয় আৰু আমাৰ সকলোৰে বাবে সুখী, ভাল সময় আছে বুলি আশ্বাস পোৱা যায়।
ই যদিও এজন ব্যক্তিৰ বিকাশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে , কিন্তু কিছুমান শিশুৱে কেতিয়াবা সিহঁতৰ বিকাশ হোৱাৰ সময়তো নিজৰ বাবে স্বাধীনতাৰ অনুভূতি প্ৰদৰ্শন নকৰে বা নিবিচাৰে আৰু তেওঁলোকৰ যত্ন লওঁতা তেওঁলোকৰ সৈতে নাথাকিলে দুখ অনুভৱ কৰি থাকিব পাৰে ।
এই শিশুসকলে বিদ্যালয়লৈ যাব নিবিচাৰিবও পাৰে আৰু আনকি তেওঁলোকৰ যত্ন লওঁতাসকলক সকলো সময়তে অনুসৰণ কৰিবও বিচাৰি থাকিব পাৰে।
ডি.এছ.এম. ৫ -ত ( DSM -5) ত পৃথকীকৰণ উদ্বেগবিকাৰৰ বাবে শিশু আৰু কিশোৰসকলৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ লক্ষণবোৰ কমেও চাৰি (৪)সপ্তাহ থকাটো প্ৰয়োজন বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে।
এই লক্ষণ সমূহ হ’ল :
লক্ষণবোৰৰ প্ৰথম শ্ৰেণীটো হ’ল যে ব্যক্তিজনে যেতিয়া ঘৰত মুখ্য ব্যক্তি বা অতিকৈ আপোন জনৰ সৈতে নাথাকে, লাগিলে অলপমান সময়ৰ বাবেই হওঁক, তেতিয়াই তেওঁ উদ্বেগ অনুভৱ কৰে।
দ্বিতীয়টো হ’ল ব্যক্তিজনে সকলো সময়তে স্থান কাল পাত্ৰ অবিহনে নিজৰ আপোন, অতিকৈ আপোন জনৰ সুস্থতাৰ বিষয়ে চিন্তা কৰি থকা দেখা যায়।
তৃতীয়টো হ’ল ব্যক্তিজনে অপহৰণ কৰা বা হেৰাই যোৱাৰ দৰে ঘটনা নিজৰ বা আপোন জনৰ সৈতে ঘটিব পাৰে বুলি অহৰহ চিন্তা কৰি থকা।
চতুৰ্থটো হ’ল বিচ্ছেদৰ ভয়ত ঘৰ এৰিবলৈ অনিচ্ছা।
পঞ্চমটো হ’ল অকলে থকাৰ ভয়।
ষষ্ঠটো হৈছে অকলে বা ঘৰৰ বাহিৰত শুবলৈ অনিচ্ছা।
সপ্তমটোৱে প্ৰায়ে পৃথকীকৰণসম্পৰ্কীয় দুঃস্বপ্ন দেখা।
অষ্টমটো লক্ষণ হৈছে শাৰিৰীক লক্ষণ, যদিও সঁচা অৰ্থত কোনো শাৰিৰীক অসুবিধা তেওঁলোকৰ নাথাকে কিন্তু প্ৰায়ে আপোনাৰ জনৰ পৰা দূৰত থকাৰ ভয়ত মূৰ বিষ বা পেট বিষৰ কথা কৈ থাকিব পাৰে।
এই লক্ষণ বোৰৰ তিনিৰ পৰা চাৰিটা লক্ষণ এজন শিশু বা ব্যক্তিৰ মাজত এমাহত কৈও অধিক দিন থাকিলেহে ইয়াক পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগ বিকাৰ বুলি মান্যতা দিব পৰা যাব।
চিকিৎসা :
এছএডিৰ চিকিৎসাৰ বাবে থেৰাপী আৰু ঔষধ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। দুয়োটা চিকিৎসা পদ্ধতিয়ে শিশু জনক উদ্বেগৰ সৈতে ইতিবাচক ভাৱে মোকাবিলা কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
ইয়াৰে প্ৰথমটো হৈছে থেৰাপী। যদি ক’বলৈ যাওঁ তেনেহ’লে আটাইতকৈ কাৰ্যকৰী থেৰাপী হৈছে জ্ঞানীয় আচৰণ চিকিৎসা (চিবিটি)। চি.বি.টি.-ৰ সৈতে শিশুসকলক উদ্বেগৰ বাবে মোকাবিলা কৰাৰ কৌশল শিকোৱা হয়। সাধাৰণ কৌশলবোৰ হৈছে গভীৰ উশাহ আৰু শিথিলতা।
দ্বিতীয়টো হৈছে শিশু-নিৰ্দেশিত বাৰ্তালাপ (চিডিআই), যি পিতৃ-মাতৃৰ সৈতে সন্তানৰ সম্পৰ্কৰ মানদণ্ড উন্নত কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। ইয়াত এজনে আনজনৰ প্ৰতি দেখুওৱা মনোযোগ আৰু প্ৰশংসা অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। এইবোৰে শিশু এজনক সুৰক্ষাৰ অনুভূতি শক্তিশালী কৰাত সহায় কৰে।
তৃতীয়টো থেৰাপী হৈছে সাহসিকতা-নিৰ্দেশিত বাৰ্তালাপ (বিডিআই), যি অভিভাৱকসকলক তেওঁলোকৰ সন্তানে কিয় উদ্বিগ্নতা অনুভৱ কৰে সেই বিষয়ে শিক্ষিত কৰে। আপোনাৰ সন্তানৰ মাজত থেৰাপিষ্ট এজনে সাহসিকতাৰ জখলা এটা বিকশিত কৰিব পাৰে। জখলাখনে এনে পৰিস্থিতি দেখুৱায়, যিয়ে উদ্বিগ্ন অনুভূতিৰ সৃষ্টি কৰে। ই ইতিবাচক প্ৰতিক্ৰিয়াৰ হোৱাত সহায় কৰে।
চতুৰ্থটো হৈছে অভিভাৱক-নিৰ্দেশিত বাৰ্তালাপ (পি.ডি.আই.), যি অভিভাৱকসকলক তেওঁলোকৰ সন্তানৰ সৈতে স্পষ্টভাৱে যোগাযোগ কৰিবলৈ শিকায়। ই এজন ব্যক্তিৰ দুৰ্বল আচৰণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সহায় কৰে।
এই ক্ষেত্ৰত এখন বিদ্যালয়ৰ পৰিৱেশ হৈছে এই চিকিৎসাৰ আন এটা সফল চাবিকাঠি। এজন শিশুৱে উদ্বিগ্ন অনুভৱ কৰিলে সদায়েই এক সুৰক্ষিত স্থানৰ অনুসন্ধান কৰে। যদি বিদ্যালয় সমূহত আমি এই সুৰক্ষা সুন্দৰ ভাৱে দিব পাৰোঁ তেলেহলে নিশ্চয় এজন শিশুৱে নি: সন্দেহে এই পৰিৱেশ কোনো উদ্বেগ নোহোৱাকৈ থাকিব পাৰিব ।
প্ৰয়োজন হ’লে অভিভাৱকৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাৰ ব্যৱস্থা থাকিব লাগে। লগতে প্ৰতিখন বিদ্যালয় একোজন কাউঞ্চিলৰ ৰাখিব লাগে যাতে শিশু জনৰ মানসিক অৱস্থাতো তেওঁ শুদ্ধ ভাবে বুজি তেওঁৰ যত্ন লব পাৰে।
এছএডিৰ বাবে কোনো নিৰ্দিষ্ট ঔষধ নাই। যদি আন প্ৰকাৰৰ চিকিৎসা অকাৰ্যকৰী হয় তেনেহ’লে কেতিয়াবা এই স্থিতিত থকা ডাঙৰ শিশুৰ ক্ষেত্ৰত এণ্টিডিপ্ৰেচেণ্ট ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এয়া হৈছে এক সিদ্ধান্ত যাক শিশুটোৰ পিতৃ-মাতৃ বা অভিভাৱক আৰু চিকিৎসকে সাৱধানে বিবেচনা কৰিব লাগে। ইয়াৰ পাৰ্শ্বক্ৰিয়াৰ বাবে শিশুসকলক সূক্ষ্ম ভাবে নিৰীক্ষণ কৰাটো প্ৰয়োজন।
পৃথকীকৰণ উদ্বেগ বিকাৰ সাধাৰণতে চিকিৎসা অবিহনে আঁতৰি নাযায় আৰু প্ৰাপ্তবয়স্ক হোৱালৈ আতংকৰ বিকাৰ আৰু অন্যান্য উদ্বেগৰ বিকাৰলৈ ই পৰিণত হ’ব পাৰে।
যদি আপোনাৰ সন্তানৰ পৃথকীকৰণৰ উদ্বেগৰ বিষয়ে আপোনাৰ চিন্তা আছে, তেনেহলে বিশেষজ্ঞৰ লগত কথা পাতি ইয়াৰ ব্যবস্থা লোৱাটো উচিত।
সংঘমিত্ৰা কাশ্যপ, মনোবিজ্ঞানী
Images from different sources
Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com (For Assamese article, Unicode font is necessary)