স্লিপ এপনিয়া : টোপনি আৰু নাকৰ শব্দ
সংঘমিত্ৰা কাশ্যপ
ৰাতি শুৱাৰ সময়ত আপোনাৰ নাকৰ বহুত শব্দ হয় নেকি বাৰু??
বহু সময়ত আমি দেখা পাওঁ ৰাতি টোপনি যোৱাৰ সময়ত বহুতো ব্যক্তিৰ নাকৰ শব্দ হয়।
এই শব্দ ইমানেই কেতিয়াবা ডাঙৰ হয় যে ঘৰৰ বা কাষতে থকা ব্যক্তি জনৰ টোপনিত ই ব্যাঘাত জন্মায়। বিভিন্ন গৱেষণাৰ পৰা জনা গৈছে যে ই এক বিশেষ ৰোগ হয় আৰু ইয়াক স্লিপ এপনিয়া বুলি কোৱা হয়।
স্লিপ এপনিয়া হৈছে এক সাম্ভাব্য গুৰুতৰ টোপনিৰ বিকাৰ য’ত বাৰে বাৰে এজন ব্যক্তিৰ উশাহ বন্ধ হয় আৰু পুনৰ আৰম্ভ হয়। “এপনিয়া” শব্দটো গ্ৰীক শব্দৰ আহিছে যাৰ অৰ্থ হৈছে “শ্বাসহীন“। এজন ব্যক্তিৰ বায়ুপথ অৱৰুদ্ধ হোৱা বা মগজুৱে উশাহ সঠিকভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ নকৰাৰ বাবে এই বিকাৰৰ আৰম্ভ হব পাৰে।
ই মূলতে আৰামদায়ক টোপনি প্ৰতিহত কৰে আৰু আন কিছু প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে, যাৰ ভিতৰত আছে হৃদযন্ত্ৰৰ ওপৰত গুৰুতৰ চাপ। গতিকে যদি ব্যক্তি এজনৰ সম্পূৰ্ণ নিশা টোপনি যোৱাৰ পিছত ডাঙৰকৈ নাকৰ শব্দ হয় আৰু ভাগৰ অনুভৱ কৰে, তেনেহ’লে স্লিপ এপনিয়া হ’ব পাৰে।
এই বিকাৰত বয়সৰ কোনো সীমা নাই। স্লিপ এপনিয়া শিশুৰ পৰা ডাঙৰ প্ৰাপ্তবয়স্কলৈকে, যিকোনো লোকৰ ক্ষেত্ৰত পাৰে। এই বিকাৰ বয়সৰ লগে লগে বাঢ়ি যায় আৰু মহিলাতকৈ পুৰুষৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ মাত্ৰা অধিক।
স্লিপ এপনিয়া দুটা মুখ্য প্ৰকাৰ হৈছে অবস্ট্রাক্টিভ স্লিপ এপনিয়া আৰু চেণ্ট্ৰেল স্লিপ এপনিয়া।
অবস্ট্রাক্টিভ স্লিপ এপনিয়া হৈছে স্লিপ এপনিয়াৰ আটাইতকৈ সচৰাচৰ প্ৰকাৰ য’ত ব্যক্তিজনে টোপনিত থাকোঁতে বাৰে বাৰে উশাহ লোৱা আৰম্ভ কৰে আৰু বন্ধ কৰে। যেতিয়া ব্যক্তিসকলৰ ডিঙিৰ পেশীবোৰ টোপনিৰ সময়ত শিথিল হয় আৰু বাৰে বাৰে তেওঁলোকৰ বায়ুপথ অৱৰুদ্ধ কৰে তেতিয়া অবষ্ট্ৰাক্টিভ স্লিপ এপনিয়া হয়।
আনহাতে, কেন্দ্ৰীয় স্লিপ এপনিয়া হয় যেতিয়া মস্তিষ্কে তেওঁলোকৰ উশাহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা পেশীবোৰলৈ পৰ্যাপ্ত সংকেত প্ৰেৰণ নকৰে, কিন্তু ব্যক্তিজনক টোপনিৰ সময়ত অনিয়মীয়া আৰু ব্যাঘাতমূলক উশাহ-নিশাহৰ প্ৰকাৰত ভুগিব লগা হয়। ফলস্বৰূপে এজনৰ শাৰীৰিক প্ৰণালীত অক্সিজেনৰ অভাৱৰ ফলত হঠাতে তেওঁলোকক উশাহ পুনৰ আৰম্ভ কৰিবলৈ জগাই তোলে।
স্লিপ এপনিয়া যদি আমি লক্ষণৰ কথা কবলৈ যাওঁ তনহ’লে তলত উল্লেখ কৰা সমূহত আমি গুৰুত্ব দিয়া প্ৰয়োজন।
১) অৱসাদ: যদিও প্ৰতিটো টোপনিয়ে এই সকল ব্যক্তিক শক্তি প্ৰদান কৰে, কিন্তু উশাহ-নিশাহৰ সমস্যাৰ দ্বাৰা সম্পূৰ্ণৰূপে ব্যাহত হোৱা টোপনিয়ে ভুক্তভোগীসকলক প্ৰতি বাৰেই টোপনিৰ পিছতো ভাগৰুৱা কৰি তোলে।
২) টোপনি: যিহেতু এনে ধৰণৰ ব্যাহত টোপনিৰ পৰা এজনৰ শৰীৰে পৰ্যাপ্ত শক্তি প্ৰাপ্ত কৰিব নোৱাৰে, এই লোকসকলে তেওঁলোকৰ দৈনন্দিন কাৰ্যকলাপৰ মাজতেই টোপনি যোৱাৰ প্ৰৱণতা থাকে।ব্যক্তি এজনৰ বিকাৰৰ এই লক্ষণে কেতিয়াবা ডাঙৰ ঘটনাও সংঘটিত কৰিব পাৰে। মানুহে গাড়ী চলোৱাৰ সময়ত বা আনকি কামৰ সময়তো টোপনি আৰু টোপনি অনুভৱ কৰিব পাৰে যাৰ ফলত যিকোনো দুৰ্ঘটনা সংঘটিত হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে।
৩) নাক বজাই থকা: এয়া হৈছে স্লিপ এপনিয়াত ভুগি থকা লোকসকলৰ দ্বাৰা প্ৰদৰ্শিত আটাইতকৈ সচৰাচৰ শাৰীৰিক লক্ষণ। বায়ুপথ অৱৰোধ কৰাটো হৈছে জোৰেৰে নাকৰ শব্দ হোৱাৰ এটা মুখ্য কাৰণ।
৪) টোপনিচক্ৰত বাৰে বাৰে ব্যাঘাত: এই লক্ষণটো চিনাক্ত কৰা অধিক কঠিন হ’ব পাৰে, কিয়নো বহু ব্যক্তিৰে কেতিয়া টোপনি পৰা কিয় সাৰ পাইছিল মনত নপৰে। যিসকল ব্যক্তিয়ে এই অৱস্থা সঘনাই অনুভৱ কৰে, তেওঁলোকৰ বদহজম বা বাৰে বাৰে বাথৰুমলৈ যাব লগা যেনও অনুভৱ হ’ব পাৰে। টোপনিৰ সময়ত উশাহ-নিশাহৰ বিৰতি হোৱাটো ব্যক্তি জনে নিজে গম নাপালেও, আন লোকে দেখিব পাৰে। যেনে শুই থাকোঁতে তেওঁৰ সঙ্গী, পত্নী বা আন প্ৰিয়জনে এই চিহ্নবোৰ লক্ষ্য কৰিব পাৰে।
৫) অস্বাভাৱিক উশাহ: কেন্দ্ৰীয় স্লিপ এপনিয়াৰ সৈতে সম্পৰ্কিত এক বৈশিষ্টপূৰ্ণ উশাহ-নিশাহৰ আৰ্হিক চাইন-ষ্টোকচ উশাহ (চি.এছ.বি.) বুলি কোৱা হয়। এই ক্ষেত্ৰত উশাহ-নিশাহ অগভীৰ হৈ পৰে, আৰু শেষত চি.এছ.বি. থাকিলে সম্পূৰ্ণৰূপে বন্ধ হয়। এই বিকাৰ থকা ব্যক্তি সকলে কেইছেকেণ্ডৰ বাবে উশাহ লোৱা বন্ধ কৰে আৰু তাৰ অলপ সময়ৰ পিছত তেওঁলোকৰ উশাহ পুনৰ আৰম্ভ কৰে। এই চক্ৰটো এইদৰেই পুনৰাবৃত্তি হৈ থাকে।
ইয়াৰ বাহিৰেও আন কিছুমান লক্ষণ হৈছে টোপনি পৰা সাৰ পালে মুখ শুকান বা ডিঙিৰ বিষ, হতাশা বা উদ্বেগ, ৰাতি প্ৰস্ৰাৱ কৰিবলৈ নিৰন্তৰ প্ৰয়োজন,নিশাৰ সময়ত অধিক ঘামি যোৱা, যৌন বিকাৰ, মুৰৰ বিষ আদি।
প্ৰতিটো বিকাৰ বা ৰোগৰ উৎপত্তিৰ কিছু কাৰণ সদায়েই তাৰ লগত জড়িত হৈ থাকে। এই বিকাৰো হোৱাৰ বহুতো কাৰণ থাকিব পাৰে । তাৰে ভিতৰত এটা হৈছে অতিৰিক্ত ওজন।
মেদবহুলতাই ওএছএৰ বিপদাশংকা যথেষ্ট বৃদ্ধি কৰে। এজন ব্যক্তিৰ ওপৰৰ বায়ুপথৰ চাৰিওফালে চৰ্বি জমা হ’লে তেওঁৰ উশাহ-নিশাহত বাধা দিব পাৰে।তাৰ বাহিৰেও টনচিল বা এডেনইডেও বায়ুপথ ডাঙৰ আৰু অৱৰুদ্ধ কৰিব পাৰে, বিশেষকৈ শিশুৰ ক্ষেত্ৰত যাৰ বাবে এই অসুবিধাটো হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে। আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰণ হৈছে পাৰিবাৰিক ইতিহাস। স্লিপ এপনিয়াত পৰিয়ালৰ সদস্যৰ ইতিহাস থাকিলে আপোনাৰ বিপদাশংকা বৃদ্ধি হ’ব পাৰে।
এলকহল, চিডেটিভ বা ট্ৰেংকুলাইজাৰৰ ব্যৱহাৰ হৈছে এই ৰোগৰ আন এক কাৰণ। এই পদাৰ্থবোৰে ব্যক্তি এজনৰ ডিঙিৰ পেশীবোৰ শিথিল কৰে, যি প্ৰতিৰোধী স্লিপ এপনিয়াৰ অৱনতি ঘটাব পাৰে। ধূমপান কৰা লোকসকলৰ কেতিয়াও ধূমপান নকৰা লোকৰ তুলনাত অবষ্ট্ৰাক্টিভ স্লিপ এপনিয়া হোৱাৰ সম্ভাৱনা তিনিগুণ বেছি। কাৰণ ধূমপানে ওপৰৰ বায়ুপথত প্ৰদাহ আৰু তৰল ধাৰণৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।
ইয়াৰ উপৰিও যদি ব্যক্তি এজনৰ নাকৰ মাজেৰে উশাহ লোৱাত সমস্যা হয় , শাৰীৰিক সমস্যা বা এলাৰ্জিৰ পৰা হওঁক ,তেনেহ’লে সেই ব্যক্তি জনৰ স্লিপ এপনিয়া হোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক। আন কাৰণৰ ভিতৰত উল্লখযোগ্য হৈছে চিকিৎসীয় স্থিতি যেনে হাৰ্ট ফেইলাৰ, উচ্চ ৰক্তচাপ আৰু টাইপ 2 ডায়েবেটিচ হৈছে কিছুমান স্থিতি যি প্ৰতিৰোধী স্লিপ এপনিয়াৰ আশংকা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।
পলিচিষ্টিক ডিম্বাশয় লক্ষণ, হৰমনৰ বিকাৰ, আগতীয়া ষ্ট্ৰোক আৰু হাপানীৰ দৰে দীৰ্ঘম্যাদী হাঁওফাঁওৰ ৰোগেও ইয়াৰ বিপদাশংকা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।
যদি এই বিকাৰৰ চিকিৎসাৰ কথা ক’বলৈ যাওঁ তেনেহ’লে এইটোও সঁচা যে কিছুমান ক্ষেত্ৰত, আত্ম-যত্ন আপোনাৰ বাবে অবস্ট্রাক্টিভ স্লিপ এপনিয়া আৰু সম্ভৱতঃ কেন্দ্ৰীয় স্লিপ এপনিয়াৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ এক উপায় হ’ব পাৰে। এই পৰামৰ্শবোৰ হৈছে :
অতিৰিক্ত ওজন হ্ৰাস কৰক:
সামান্য ওজন হ্ৰাস কৰিলেও আপোনাৰ ডিঙিৰ সংকোচন উপশম কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত, যদি ব্যক্তিজনে স্বাস্থ্যকৰ ওজনলৈ ঘূৰি আহে তেন্তে স্লিপ এপনিয়া সমাধান কৰিব পাৰে, কিন্তু যদি ওজন ঘূৰাই পায় তেন্তে ই পুনৰাবৃত্তি হ’ব পাৰে।
ব্যায়াম :
নিয়মীয়া ব্যায়ামে ওজন হ্ৰাস নোহোৱাকৈও অবস্ট্রাক্টিভ স্লিপ এপনিয়াৰ লক্ষণবোৰ সহজ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। ৩০ মিনিটৰ মজলীয়া কাৰ্যকলাপ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব পাৰে যেনে দ্ৰুত খোজ কঢ়া আদি। তাৰ বাহিৰেও সুৰা আৰু কিছুমান ঔষধ যেনে ট্ৰেংকুলাইজাৰ আৰু টোপনিৰ ঔষধ পৰিহাৰ কৰিলেও ই সহায় কৰিব পাৰে।
শুবলৈ যাওঁতে পিঠিৰ সলনি কাষ কৰি শুৱাৰ অভ্যাসেও ইয়াৰ মাত্ৰা কম কৰিব পাৰে।
এইখিনি সুবিধা আমি ঘৰতেই কৰিব পাৰোঁ , কিন্তু সদায় ই সহায়কাৰী নহবও পাৰে। স্লিপ এপনিয়াৰ ঘটনাৰ পৰা নিজকে সুৰক্ষিত কৰিবৰ বাবে এজন ব্যক্তিয়ে টোপনি বিকাৰ কেন্দ্ৰত নিজৰ স্স্বাস্থ্য পৰীক্ষা কৰোৱা উচিত। কাৰণ এজন টোপনি বিশেষজ্ঞই তেতিয়া ব্যক্তি জনক জীৱনশৈলীৰ পৰিৱৰ্তনৰ পৰামৰ্শ দিব পাৰে, যেনে ওজন হ্ৰাস কৰা বা ধূমপান ত্যাগ কৰা। তাৰ বাহিৰেও শুই থকা স্থিতি সলনি কৰিব লাগিব পাৰে। যদি আপোনাৰ নাকৰ এলাৰ্জি আছে, আপোনাৰ প্ৰদানকাৰীয়ে আপোনাৰ এলাৰ্জিৰ চিকিৎসাৰ পৰামৰ্শ দিব পাৰে। গতিকে এজন বিশেজ্ঞৰ পৰামৰ্শ লৈ আগবঢ়া খুবেই প্ৰয়োজন।
তাৰ পিছতো যদি এই পদক্ষেপবোৰে ব্যক্তি জনৰ লক্ষণবোৰ উন্নত নকৰে বা যদি তেওঁৰ বিকাৰ মজলীয়াৰ পৰা গুৰুতৰ হয়, তেনেহ’লে অস্ত্ৰোপচাৰৰ প্ৰয়োজন হ’ব পাৰে।
চিকিৎসা পদ্ধতি :
নিৰন্তৰ ধনাত্মক বায়ুপথৰ চাপ (চিপিএপি) :
যদি ব্যক্তি এজনৰ মজলীয়াৰ পৰা তীব্ৰ প্ৰতিৰোধী স্লিপ এপনিয়া আছে, আপুনি শুই থাকোঁতে মুখা এটাৰ জৰিয়তে বায়ুৰ চাপ প্ৰদান কৰা যন্ত্ৰ এটা ব্যৱহাৰ কৰি লাভান্বিত হ’ব পাৰে। চিপিএপি (চিই-পেপ)ৰ সৈতে, বায়ুৰ চাপ চাৰিওফালৰ বায়ুতকৈ কিছু বেছি আৰু ওপৰৰ বায়ুপথৰ পথবোৰ খোলা ৰখাৰ বাবে যথেষ্ট। ই এপনিয়া আৰু নাকৰ শব্দ প্ৰতিহত কৰে।
মৌখিক সঁজুলি ( Oral instrument) :
আন এটা বিকল্প হৈছে ডিঙি খোলা ৰখাৰ বাবে ডিজাইন কৰা এটা মৌখিক সঁজুলি পিন্ধা। মৌখিক সঁজুলিতকৈ চিপিএপি অধিক বিশ্বাসযোগ্যভাৱে কাৰ্যকৰী, কিন্তু মৌখিক সঁজুলি ব্যৱহাৰ কিছু কিছু লোকৰ বাবে সহজ হ’ব পাৰে। তাৰে ভিতৰত কিছুমান আপোনাৰ ডিঙিৰ অংশ আগলৈ আনি ব্যক্তি জনৰ ডিঙি খুলিবলৈ প্ৰস্তুত কৰা হয়, যি কেতিয়াবা নাকৰ শব্দ আৰু মৃদু প্ৰতিৰোধী স্লিপ এপনিয়াৰ পৰা সকাহ দিব পাৰে।
অস্ত্ৰোপচাৰ :
অস্ত্ৰোপচাৰ অ’এছএ থকা লোকসকলৰ বাবে এক বিকল্প হ’ব পাৰে, কিন্তু সাধাৰণতে আন চিকিৎসা বিফল হোৱাৰ পিছতহে। অস্ত্ৰোপচাৰৰ বিষয়ে বিবেচনা কৰাৰ আগতে অন্যান্য চিকিৎসা বিকল্পৰ বাবে কমেও তিনি মাহৰ পৰীক্ষণৰ পৰামৰ্শ দিয়া হয়।
অস্ত্ৰোপচাৰৰ বিকল্পবোৰত অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব পাৰে:
তিছো ৰেমোভাল ( tissue removal ) , হনু পুনৰ অৱস্থান, ইমপ্লান্ট, স্নায়ু উদ্দীপনা , এটা নতুন এয়াৰ পেচেজৱে সৃষ্টি কৰা, যাক ট্ৰেকিওষ্টমী বুলি কোৱা হয়।
আচলতে, উচিত সময়ত উচিত ব্যৱস্থা ল’লে আমি সকলো ধৰণৰ বিকাৰ প্ৰতিৰোধ কৰিব পাৰোঁ। সেয়ে এই বিকাৰৰ বাবেও যদি আমি সজাগ হওঁ আৰু সময়ত ব্যৱস্থা লওঁ তেন্তে নিশ্চয় ইয়াৰ সমাধান পোৱা যাব।
সংঘমিত্ৰা কাশ্যপ, মনোবিজ্ঞানী
Mahabahu.com is an Online Magazine with collection of premium Assamese and English articles and posts with cultural base and modern thinking. You can send your articles to editor@mahabahu.com / editor@mahabahoo.com (For Assamese article, Unicode font is necessary)